Rạng sáng 24/6, nhà nghiên cứu âm nhạc truyền thống, Giáo sư Trần Văn Khê đã qua đời, thọ 94 tuổi. Người yêu âm nhạc Việt Nam mất đi một người thầy, một tấm lòng tri âm luôn đau đáu cho sự nghiệp bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống. Những người thân thiết, những người học trò ví Giáo sư Trần Văn Khê như người "lên non xuống biển, đãi cát tìm vàng" để đem hồn dân tộc ra với thế giới.

Là người gắn bó thân thiết với Giáo sư Trần Văn Khê, nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan vẫn nhớ như in những bài giảng của giáo sư Trần Văn Khê về nghệ thuật ca trù. Năm 1976, khi đất nước vừa thống nhất, Giáo sư Trần Văn Khê về nước, miệt mài thu âm các loại hình âm nhạc truyền thống ở Bắc Bộ như quan họ, ca trù. Đặc biệt, bản thu âm tiếng hát của các nghệ nhân Quách Thị Hồ và Nguyễn Thị Phúc, tiếng đàn đáy của cụ Đinh Khắc Ban, tiếng trống chầu của cụ Trúc Hiền đã được đánh giá cao tại Liên hoan Âm nhạc Quốc tế Bình Nhưỡng (1983).

Sau này, chính Giáo sư Trần Văn Khê là người đề xuất Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch xây dựng hồ sơ về nghệ thuật ca trù trình UNESCO, vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan chia sẻ: “Giáo sư là người đánh giá về nghệ thuật ca trù một cách chuẩn mực nhất, khoa học nhất. Ca trù là nghệ thuật độc đáo do người Việt Nam sáng tạo, xứng tầm với nghệ thuật nhân loại. Thứ nữa, Giáo sư là người đi nói chuyện về ca trù ở rất nhiều nước trên thế giới. Với ca trù, Giáo sư là người thực sự uyên bác”.

Cùng với Giáo sư Tô Vũ, Giáo sư Tô Ngọc Thanh, Giáo sư Trần Văn Khê đã dành nhiều thời gian nghiên cứu giá trị của không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, góp phần đưa cồng chiêng đến với UNESCO để di sản văn hóa độc đáo này được công nhận là Di sản phi vật thể của nhân loại, được vinh danh với bạn bè quốc tế.

Nhà báo Nguyễn Lưu - người từng gắn bó với Tây Nguyên từ năm 1977 đến năm 1991 nhớ lại: từ nước Pháp xa xôi, Giáo sư Trần Văn Khê đã nghiên cứu rất nhiều về âm nhạc truyền thống dân tộc Việt Nam, trong đó có cồng chiêng Tây Nguyên. Không chỉ chủ trì những công trình nghiên cứu khoa học có giá trị, ông còn là người động viên, khơi dậy ngọn lửa tự hào về truyền thống văn hóa dân tộc.

“Lần từ Pháp về, GS Trần Văn Khê lên một huyện xa của tỉnh Đắk Lắk để xem lại dàn chiêng cùng với một số nhà nghiên cứu khác. Lúc đó ông đứng cạnh một chuyên gia của Philipines. Tôi vô cùng ấn tượng khi ông chỉ vào chiếc lớn nhất trong dàn chiêng Ê đê và nói tiếng Pháp với vị chuyên gia kia, rằng: "Đây chính là chiếc Controbass của dàn chiêng Ê đê chúng tôi". Tôi cùng những người xung quanh rất tự hào bởi đó là một sự ví von rất mộc mạc nhưng rất chính xác của giáo sư Trần Văn Khê” – nhà báo Nguyễn Lưu chia sẻ.

Với khoa học, Giáo sư Trần Văn Khê là người hết sức có trách nhiệm và nhiệt tình cống hiến, với những người trong giới nghiên cứu âm nhạc, ông luôn trân trọng, thân tình, xem những người trẻ như đồng nghiệp, là học trò và luôn dìu dắt, chia sẻ kinh nghiệm, động viên họ thêm yêu, thêm tin vào sự trường tồn, âm thầm mà bền bỉ của âm nhạc dân tộc.

PGS- TS Nguyễn Thị Mỹ Liêm, phó Giám đốc Nhạc viện thành phố Hồ Chí Minh kể: “Trong cuộc đời nghiên cứu của mình, có những bậc đi trước cổ vũ, khuyến khích và động viên mình làm thì mình càng ham thích.Tôi nghĩ không riêng gì tôi mà rất nhiều bạn trẻ cũng được hạnh phúc đó. Thầy là người luôn luôn cổ vũ cho lớp trẻ nghiên cứu khoa học, nghiên cứu âm nhạc dân tộc”.

Say mê âm nhạc cổ truyền, tiếng đàn kìm, đàn nhị, đàn tranh, những điệu "Kim tiền", "Lưu thủy", "Long hổ hội" đã thấm vào tâm khảm của một người con xa quê, đưa một sinh viên Y khoa trở thành người Việt Nam đầu tiên đạt được học vị tiến sĩ ngành âm nhạc học tại Pháp, góp phần làm nên tên tuổi đáng khâm phục Trần Văn Khê trong giới nghiên cứu âm nhạc quốc tế. Tuổi tác, sức khỏe đã khiến trái tim ông ngừng đập. Nhưng với những người yêu âm nhạc truyền thống Việt Nam, Giáo sư Trần Văn Khê mãi mãi là bậc thầy, là người truyền lửa để tình yêu âm nhạc dân tộc luôn sống cùng thời gian./.