Vòng cườm là trang sức không thể thiếu trong đời sống của đồng bào K’Ho, được chế tác bằng chất liệu đá mã não đủ màu sắc, có hình tròn hoặc hình bầu dục với nhiều kích cỡ khác nhau. Không chỉ là của cải và trang sức, những chuỗi cườm còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người K’Ho, nhất là trong tình yêu và hôn nhân.      

Chính vì vậy, qua số lượng hạt cườm cùng màu sắc trên chuỗi cườm, có thể nhận biết đẳng cấp của chủ nhân: "Cườm ngày xưa được chế tác từ đá mã não. Cườm này phải mua của người Chăm. Chứ người K’Ho không chế tác cườm."

Chuỗi cườm tôn thêm vẻ đẹp của người phụ nữ K’Ho. Ảnh: VOV

Hiện nay, hạt cườm ít được chế tác từ đá mã não mà hầu hết được làm bằng nhựa hoặc thủy tinh, nhưng vẫn đảm bảo về màu sắc truyền thống với 5 gam màu chủ đạo, gồm: trắng, đen, đỏ, vàng, xanh dương. Người K’Ho quan niệm về màu sắc rất tinh tế: màu trắng tượng cho nước, đen tượng trưng cho đất (cả cuộc đời từ lúc sinh ra đến lúc chết, con người đều gắn bó với đất), đỏ tượng trưng cho khát vọng, ý chí vươn lên, xanh là màu của trời, vàng là màu của ánh sáng… 5 màu kết hợp lại là sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Những chuỗi cườm có hình dáng, kích thước lớn, nhỏ khác nhau. Loại hạt lớn hình bầu dục, hạt nhỏ hình tròn, tiết diện dẹt; được xâu chuỗi theo một mô típ màu xen kẽ nhất định, tạo sự hài hòa, đẹp mắt.

Theo Già làng Liêng Hót Ha Brưng, chính việc sáng tạo trong phối màu, lựa chọn kích thước hạt, đã tạo nên sự đa dạng của các loại cườm của người K’Ho. "Cườm có rất nhiều loại, khoảng 4 đến 5 loại, như: Cườm Kĕ, cườm Gur Mang, cườm Pôp, Tăp Jơ Lang… Trong đó, cườm Gur Mang là quý nhất. Cườm Gur Mang thuộc loại cườm cổ, có giá trị ngang với Chiêng mẹ (chiêng to nhất) của người K’Ho. Nên ai đeo cườm này sẽ được mọi người kính nể."

Khách quý đến nhà chơi, gia chủ tặng cườm quý. Ảnh: VOV

Chuỗi hạt cườm là trang sức được phụ nữ K’Ho đeo phổ biến nhất. Nó kết hợp với các trang sức khác như vòng, khuyên tai, váy giúp họ xinh đẹp và lộng lẫy hơn. Khi dùng làm trang sức, cườm có 2 loại; đeo tay và đeo cổ. Già làng Liêng Hót Ha Brưng cho biết: "Cườm được dùng để làm trang sức đeo hằng ngày. Khi đeo họ thích những loại cườm quý và cổ. Còn trong việc cưới hỏi thì dùng loại nào cũng được, tùy theo yêu cầu của nhà trai và điều kiện của nhà gái."

Quả vậy, cườm còn đóng vai trò rất quan trọng trong đời sống hôn nhân của người K’Ho, bởi nó là biểu hiện của tình yêu, lòng chung thủy của chàng trai, cô gái và các cặp vợ chồng K’Ho đã về chung sống dưới một mái nhà. Cườm được dùng để thay lời tỏ tình, là sính lễ không thể thiếu khi ăn hỏi. Cườm không chỉ là món quà mang giá trị vật chất mà còn đóng vai trò thiêng liêng, là sợi dây gắn kết lứa đôi, là lời nguyện thể thủy chung. Già làng Liêng Hót Ha Brưng cho biết thêm: "Theo phong tục của người K’Ho, từ xưa thì cườm là vật bắt buộc phải có trong việc cưới xin. Bên cạnh đó, cườm còn dùng để làm vật biếu tặng. Ví dụ như con cháu vào thăm ông bà thì ông bà phải tặng cườm cho cháu để cháu không khóc dỗi. Cháu đi thăm cậu, thăm bác cũng phải tặng cườm để tỏ lòng yêu mến".

Cũng theo già làng Liêng Hót Ha Brưng, cườm đeo cổ là thông dụng nhất với loại cườm Đại hàn. Loại cườm này còn dùng để tặng cho khách dịp mừng gặp mặt. Có một điều đặc biệt là khi tặng cườm cho khách, gia chủ sẽ tặng cho người phụ nữ là cườm Chài, còn tặng cho đàn ông là cườm Đại hàn.

Ông Lơ Mu Ha Thanh, ở thôn 3, xã Tà Nùng, thành phố Đà Lạt, cho biết: "Cườm có nhiều loại, loại phổ thông nhất là Đại hàn và Chài, 2 loại này được dùng để mừng đón khách. Người K’Ho theo chế độ mẫu hệ, nên họ quan niệm rằng người phụ nữ là trụ cột chính của gia đình, vai trò của người phụ nữ luôn được coi trọng mêm được tặng loại Cườm Chài. Còn người đàn ông là tấm chăn để phủ lên miệng gùi, là người che chở gia đình nên được tặng Cườm Đại hàn."

Với những người phụ nữ K’Ho, cườm giữ vị trí quan trọng bởi chuỗi cườm tôn lên vẻ đẹp hình thể của họ. Ngoài làm đẹp, cườm còn liên quan đến văn hóa, lễ hội, phong tục của người K’Ho. Trong phong tục cưới hỏi của người K’Ho, cườm luôn là kỷ vật trao đổi, cam kết, ghi nhớ như một biểu tượng cho lòng tin, sự thủy chung son sắt. Còn đối với cộng đồng thì đó là sợi dây để tăng thêm mối liên kết của mọi người.