Tấm thổ cẩm, người Tà Ôi gọi là “Zèng”, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần, phong tục tập quán, là nét đẹp văn hóa của đồng bào Tà Ôi. Zèng là một vật phẩm không thể thiếu trong các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng, là vật đính ước của các cô gái với ý trung nhân hoặc để thể hiện lòng hiếu thuận với ông bà, cha mẹ, với những người có công với buôn làng. Chính vì thế, lễ dâng tấm Zèng là một nghi thức quan trọng của đồng bào dân tộc Tà Ôi ở huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Mâm cúng dâng Zèng của người Tà Ôi - Ảnh: tienphong.vn

Trên mâm cúng dâng Zèng của người Tà Ôi, ngoài vật phẩm không thể thiếu là một tấm Zèng gập vuông vắn thì còn có một con gà luộc chín, 4 con cá để trên một bát xôi, 2 chén rượu, một chén nước và hai con chuột, một nải chuối, một bát gạo, và một số bánh truyền thống của đồng bào Tà Ôi. Đặc biệt phải có 2 khúc mía, một ngọn mía còn nguyên lá. Trên cùng là cây nêu treo 8 tua rua sợi thổ cẩm. Thầy cúng thỉnh mời Giàng, thần linh, tổ tiên chứng giám cho nghi thức dâng Zèng để cầu mong dệt được những tấm Zèng đẹp, cũng như bán được nhiều sản phẩm từ nghề này. Sau nghi thức cúng, đồng bào Tà Ôi thực hiện điệu múa dâng trời.

Nghệ nhân A Viết Thị Tâm cho biết: "Mình cúng 1 tấm Zèng thì mình mong Giàng phù hộ cho gia đình mình dệt tấm Zèng lâu dài, suốt đời, đời này sang đời sau. 1 tấm Zèng đó khi mình cúng cũng là mình biết ơn khách hàng biết đến, giá trị nó cao hơn".

Nghệ nhân Mai Thị Hợp ở huyện A Lưới, Thừa Thiên - Huế, cho biết việc thờ cúng các tấm Zèng được hầu hết người Tà Ôi thực hiện. Còn trong đám cưới, khi nhà trai sang rước dâu, bao giờ trong nhà cô dâu cũng có một tấm Zèng lớn được trưng ở nơi linh thiêng, quan trọng nhất của ngôi nhà - nơi hai bên gia đình làm lễ cưới cho đôi uyên ương.

Theo nghệ nhân Mai Thị Hợp: "Cho dù không nhiều nhưng mình phải có 1 tấm , khi về nhà chống phải có 1 tấm để trình với tổ tiên. Tổ tiên biết đến sản phẩm đó như thế nào. Tổ tiên sẽ chứng giám và phù hộ cho hạnh phúc đôi trẻ".

Đối với phụ nữ người Tà Ôi, việc tạo ra những tấm Zèng đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày - Ảnh: congthuong.vn

Đối với phụ nữ người Tà Ôi, việc tạo ra những tấm Zèng đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày. Do vậy, bất kỳ tấm Zèng nào được cá nhân sử dụng khi còn sống, sẽ được chôn theo họ khi mất. Hơn thế, những tấm Zèng được người Tà Ôi coi trọng, gìn giữ cẩn thận và được coi là vật phẩm dành riêng cho thần linh ở mỗi gia đình.

Nghệ nhân A Viết Thị Tâm chia sẻ: "Khi cúng ngày lễ hay ngày quan trọng gì đó thì mình phải để một tấm riêng, tấm Zèng này không mặc mà là để cúng Giàng trong nhà. Cúng tấm Zèng này phải để riêng, không sử dụng, không cho không tặng và không được giặt nữa".

Thương hiệu Zèng của đồng bào dân tộc Tà Ôi nổi tiếng với những sản phẩm đa dạng và độc đáo, có nhiều mẫu hoa văn lạ mắt, đặc biệt là hạt cườm được dệt cùng với sợi vải. Tấm Zèng nào càng có nhiều hạt cườm thì càng có giá trị cao, thể hiện sự tài hoa, khéo léo của người dệt.

Để có một tấm Zèng đẹp, người phụ nữ Tà Ôi phải bỏ rất nhiều thời gian để phân loại từng sợi vải có kích thước màu sắc đồng đều, phù hợp với mục đích sử dụng. Thí dụ như tấm Zèng để may trang phục, cần chọn những sợi vải mỏng mịn, loại sợi to và thô thì dùng để dệt thảm hay chăn. Nhưng điều kỳ diệu là những sản phẩm tinh xảo ấy lại được làm từ khung dệt khá giản dị và gọn nhẹ.

Nghệ nhân A Viết Thị Tâm cho biết: "Khung dệt của Tà Ôi là 6 cây tre nhỏ, 2 cây tre mình đạp chân, 2 cây cặp sau lưng, hai cây cột lại để ngồi dệt. Nếu mình di chuyển dễ dàng hơn, đi đâu mình trải một tấm chiếu là có thể ngồi đó dệt dễ dàng hơn".