Cũng giống như nhiều dân tộc anh em khác, mùa xuân là dịp để đồng bào các dân tộc vùng núi cao nghỉ ngơi sau những ngày lao động vất vả trên nương rẫy. Tết là dịp để họ có thời gian thăm hỏi nhau, làm những món ăn cổ truyền của dân tộc mình dâng lên tổ tiên và đãi bạn bè. Với người Mường ở Sơn La, Tết Nguyên Đán là Tết quan trọng nhất, lớn nhất trong năm. Trong dịp Tết, mỗi nhà tổ chức một bữa cơm thịnh soạn để cúng tổ tiên và thần thánh. Ông Bùi Văn Tới cho biết ngoài hoa quả, trầu cau thì phải có thêm những lễ vật như: "Lễ vật đầu tiên phải có gà, lợn, bánh trưng, bánh dày, bánh trôi. Bánh trôi làm để cúng tổ tiên, bố mẹ. đầu tiên phải ăn bánh trôi mới đến bánh trưng, cơm, thịt. Con cháu đông lắm, nhà có 9 đứa con, đã lấy chồng, lấy vợ hết nhưng Tết đến con cái, cháu chắt tập trung hết về nhà. Truyền thống trong gia đình, con cháu tập trung về cùng dùng cơm trong ngày Tết".

Trong bữa cơm ngày Tết, ngoài các món có trong mâm thờ còn có thêm món ớt, nộm thịt thủ lợn, các loại rau đắng đồ, măng đắng đồ. Trước khi ăn, con cháu xếp hàng kính mừng thọ cha mẹ, ông bà. Người già nói lời chúc cho con cháu sang năm mới mạnh khoẻ, làm ăn phát đạt. Sau khi đã ổn định chỗ ngồi, mọi người mời nhau uống rượu, mời ăn lần lượt các món. Sự mời mọc diễn ra liên tục suốt bữa cỗ, kèm theo những câu hát ví, mo, kể chuyện làm cho không khí bữa ăn thêm vui vẻ và ấm cúng. Ông Bùi Văn Bằng cho biết chỉ có đến Tết cả gia đình mới tập trung tề tựu đông đủ nên đây là dịp để mọi thành viên trong gia đình bộc bạch những tâm tư tình cảm của mình, còn ông là trụ cột gia đình nên chỉ mong: "Mong muốn của mình là mong một cái tết qua đi, sang năm mới cso sức khỏe dồi dào, làm ăn thịnh vượng. Đầu xuân năm mới mong năm tới không gặp xui xẻo, ốm đau".

Với người Thái ở Nghệ An nghỉ việc đồng áng từ cuối tháng Chạp để chuẩn bị củi đun, lá dong, lương thực, thực phẩm để đón năm mới. Chiều 29 Tết, các gia đình người Thái ở đây làm bánh ngọt cúng thần bếp để cảm ơn một năm qua thần bếp đã giữ lửa cho gia đình. Đối với người Thái lửa có vị trí quan trọng không những duy trì công việc nấu nướng mà còn là vũ khí xúa đuổi tà ma, thú dữ. Người Thái nơi đây gói 3 loại cho ngày Tết, đó là bánh vuông, bánh tét và bánh sừng trâu. Các loại bánh thờ cúng vào dịp Tết của người Thái nơi đây gắn liền với hoạt động sản xuất nông nghiệp thể hiện sự trân trọng biết ơn của bà con đối với thiên nhiên vạn vật.

Ở bản làng của người dân tộc Thái trắng ở Điện Biên mỗi độ Xuân về lại rộn rã tiếng chày giã bánh Khẩu xén. Ông Hoàng Văn Huynh cho biết bánh Khẩu xén là món bánh không thể thiếu được trong các món ăn ngày Tết của người Thái trắng nơi đây: "Cái này tiếng địa phương là Khẩu xén. Tiếng Thái xén là cắt, còn khẩu gọi chung là cơm. Ngày xưa các sản phẩm nông sản làm ra để thờ cúng tổ tiên, ý nghĩa là như vậy. Làm ra vừa là để thờ cúng, nhưng cũng là món ăn mời bạn bè đến chúc Tết. Ngày xưa làm gì có nhiều quà, kẹo hay bánh. Ngày trước rán mỡ lợn".

Khẩu xén là loại làm từ nhiều loại nguyên liệu như gạo nếp cẩm, nếp nương. Đậm đà hơn là Khẩu xén làm từ sắn tươi. Miếng bánh Khẩu Xén được cắt theo hình bình hành, nhỏ hơn 2 ngón tay một chút, khi rán lên nở phồng nhìn rất bắt mắt. Bà Hoàng thị Mai cho hay khi cho vào miệng, miếng bánh giòn tan, thơm ngát và đậm đà hương vị của gạo nếp, sắn tươi: "Sắn củ giã ra rồi đồ lên, còn một loại làm bằng gạo nếp đồ lên, giã ra rồi phơi nắng. Bánh tên là Khẩu xén. Thường một năm đến Tết Nguyên Đán người Thái mới làm một lần. Sắn phải chọn nửa củ phía trên vì phần đó non không bị sơ như phần cuối. Sắn được nạo rồi cho lên đồ xong mới giã nhuyễn, cán mỏng đem phơi nắng, để hơi khô rồi mới cắt nhỏ".

Thổi khèn và  ném còn vào mỗi dịp xuân về

Cùng với các nghi lễ trong gia đình, những hoạt động vui chơi ngày hội, xuân trên vùng cao còn khiến lòng người rộng mở. Đó là khi cả không gian dày đặc tiếng khèn, tiếng sáo hòa cùng giọng ca trong trẻo. Đó là cánh đồng bạt ngàn cải trắng như mây bên sườn núi, là chồi xanh non nhú lên từ những gốc đào mốc thếch. Đất trời vùng cao như được khoác tấm áo choàng rực rỡ sắc màu mùa xuân.