Là một trong 5 dân tộc thiểu số với số dân dưới 1.000 người, dân tộc Si La có nền văn hóa phong phú và khá đa dạng. Người Si La có tín ngưỡng đa thần, vạn vật hữu linh. Cho đến nay, tín ngưỡng ấy vẫn còn đậm nét trong đời sống cộng đồng của đồng bào Si La. 

Ông Hồ Chà Gió và bà Hồ Cố Xuân ở bản Seo Hai, cho biết: "Trưởng họ phải là người già nhất. Ví dụ trong dòng họ có 12 gia đình thì người lớn nhất sẽ làm trưởng họ. Nếu trưởng họ mất không thể được truyền cho con trai mà phải truyền cho người em trai của trưởng họ hoặc người lớn tuổi khác. Và nữ không thể là trưởng họ được."

"Đối với người Sila thì không phải chọn dòng họ uy tin, mà sẽ chọn ai là người lớn tuổi sẽ làm trưởng họ. Dù là tàn tật hay khuyết tật nhưng là lớn tuổi nhất trong dòng họ thì sẽ làm trưởng họ. Trách nhiệm của ông trưởng họ là khi người dân mang đồ lễ cúng đến thì sẽ đại diện cho dòng họ cúng tổ tiên.

Sinh sống ở mảnh đất cực Tây của Tổ quốc, đồng bào Si La thường cư trú thành từng bản, mỗi bản có 10-15 nóc nhà. Bà con thường làm nhà từ ván gỗ, tre, nứa, mái gianh để ở. Mỗi ngôi nhà có khoảng từ 2-3 gian.

Ảnh: Ba hòn đá là bếp thiêng của người Si la. Bà con tin nơi đây có thần ngự trị. Ảnh: VOV

Ông Hồ Chà Gió nói những gia đình có bàn thờ tổ tiên như gia đình trưởng họ thường có 3 gian. "Nếu bố mẹ mất rồi thì nhà phải có 3 gian để có 1 gian lập bàn thờ cúng bố mẹ, ông bà tổ tiên. Ngoài ra thì có 1 gian là cho các con, 1 gian cho khách."

Trong khuôn viên ngôi nhà người Si La, vị trí quan trọng nhất chính là gian bếp. Nhưng không phải bếp nào cũng như nhau. Mỗi gia đình sẽ có 2 bếp, từ cửa chính bước vào ngôi nhà, bên trái sẽ là bếp nấu, nơi phụ nữ phụ trách. Ở chính giữa ngôi nhà, gia chủ sẽ đặt 3 hòn đá trò trịa biểu trưng cho 3 ông thần. Đó là bếp chính của ngôi nhà, là bếp đàn ông, phụ nữ không được lại gần bởi đó bếp kiêng của người Sila.

Với gia đình ông trưởng họ, cách 3 hòn đá đó này khoảng 3m là chiếc kệ bằng tre giống như giàn phơi gác bếp thu nhỏ, đây chính là bàn thờ của người Sila. Chỉ có gia đình trưởng họ mới có bàn thờ trên 3 hòn đá này. Còn những gia đình bình thường thì bàn thờ sẽ treo trên bức vách bên cạnh buồng của gia chủ. Người Si La tin ở 3 hòn đá này, tổ tiên luôn ngự trị sưởi ấm, trông coi bếp lửa. Bà Hồ Cố Xuân cho biết: 3 hòn đá này người Si La có tên riêng để đặt cho nó. Trong quan niệm tâm linh của đồng bào, mỗi hòn đá có nhiệm vụ tâm linh khác nhau.

Trong bếp lửa thiêng gồm có 3 hòn đá đặt trước bàn thờ. Hòn đá chính ở giữa tượng trưng cho bà chủ; hòn phía ngoài bên trái hướng về bàn thờ tổ tiên tượng trưng cho tổ tiên hiện thân qua bếp lửa, bảo vệ sự ấm cúng cho gia đình; hòn thứ ba hướng về cửa ra vào nhằm ngăn không cho điều xấu vào nhà: "3 hòn đá này không bao giờ ai động được vào đó. Nó chính là tín ngưỡng sinh hoạt tại đây. Mỗi hòn đá có tiêng riêng. Hòn đối diện với thờ thì gọi là hòn đá thờ. Tại sao có 3 hòn. 1 hòn thì giữ hồn cửa, 1 hòn thì giữu linh hồn, tài sản, gia sản của mình để đối diện chạn bát, còn 1 hòn đối diện thờ thì sẽ giữ hồn các con cháu khỏe mạnh, gia sản trong dòng họ được đầy đủ, kinh tế dồi dào, đảm bảo con cháu có nhiều sức khỏe, học hành giỏi giang."

Nếu làm khách của người Si La, phải chú ý không vào bếp thiêng. Làm vỡ hòn đá nơi bếp thiêng là rất xúi quẩy, sẽ bị phạt. Nếu nhỡ làm vỡ hòn đá kia thì bị phạt, 2 đồng bạc, một chai rượu để mời thầy mo về cúng hồn cho gia đình bị vỡ hòn đá nơi bếp thiêng. Không may làm vỡ đá bếp thiêng thì dứt khoát phải làm lễ cúng, xin tổ tiên thứ lỗi, hứa sẽ không để xảy ra. Người Si La tin rằng, nếu không mời thầy về cúng rất có thể gia đình, dòng họ sẽ gặp những điều không may mắn trong cuộc sống.