Đã lâu, đạo diễn Việt Linh mới trở lại Hà Nội, nhưng là trong một buổi gặp mặt đặc biệt: Ra mắt bản tiếng Việt cuốn sách của con gái mình - tác giả Hải Anh, cô gái nhỏ sinh ra, lớn lên tại Pháp; và người bạn họa sĩ Pháp Pauline Guitton của cô.

Đại sứ Pháp tại Việt Nam Olivier Brochet phát biểu tại sự kiện. - Ảnh: Viện Pháp

Lựa chọn hình thức tiểu thuyết bằng tranh mới lạ và hiện đại, Sống lần đầu ra mắt tại Pháp vào đầu năm 2023. Đầu năm 2024, vượt qua rất nhiều tác phẩm sách minh hoạ Pháp ngữ, cuốn sách đoạt Giải của Ban Giám khảo toàn cầu dành cho truyện tranh.

Các tác giả và khách mời tại buổi ra mắt tiểu thuyết bằng tranh Sống, bản tiếng Việt, tại NXB Kim Đồng sáng 12/03/2024

"Lấy bối cảnh chính là cuộc kháng chiến chống Mỹ khốc liệt tại chiến trường miền Nam Việt Nam, cuốn sách là những câu chuyện người mẹ kể lại cho con gái về những ngày tháng sống nơi chiến khu, học tập, làm phim góp sức cho kháng chiến. Từ năm 1969 tới 1975, Linh khi ấy – tức đạo diễn Việt Linh - đã có bảy năm sống với cha cô và những nhà cách mạng, những người đã giới thiệu cô với phong trào kháng chiến, và với nghệ thuật điện ảnh."

Hai nữ tác giả tại hội trường buổi ra mắt sách. - Ảnh: KĐ

Bằng cốt truyện đan xen giữa quá khứ và hiện tại, bằng nét vẽ sinh động, Sống  thực ra là chuyện kể qua mắt nhìn của ba người phụ nữ hai thế hệ: qua mắt của người mẹ (đạo diễn Việt Linh), qua mắt của người con (tác giả Hải Anh), qua mắt của người bạn nước ngoài (họa sĩ Pauline).

Đạo diễn Việt Linh

Hồi ức về những năm tháng ấy, đạo diễn Việt Linh chia sẻ: "Tôi rất may mắn khi vào rừng, khi ba tôi, nhà biên kịch Việt Linh, đi cùng làm phim Đường ra phía trước với đạo diễn Hồng Sến. Suốt một tháng đó trải qua rất nhiều cung đoạn, tôi không còn nhớ những con đỉa cắn, không còn nhớ những khó khăn ngày đó, mà tôi chỉ thấy rằng: Điện ảnh rất thiêng liêng.

Vì sao nó thiêng liêng? Bởi vì chú Hồng Sến và ba tôi bất cứ lúc nào có thể bị máy bay bắn. Những người dân công đó chạy để ba tôi và chú Hồng Sến quay giữa bom đạn. Như thế, đối với tôi điện ảnh là cái gì rất thiêng liêng và không dễ dàng.

Về sau tôi đi học bên Nga. Những phim sau hòa bình tôi học được nhiều. Đó là những bậc đàn anh đã dạy tôi rằng, chúng ta muốn nói bất cứ điều gì cũng phải bắt nguồn từ con người, bắt nguồn từ tính nhân văn chứ không phải ùng đoàng của chiến tranh.

Và tôi rất thèm làm những bộ phim hậu chiến, để thấy những dư chấn về tinh thần. Cái đó nó đau hơn, sâu hơn những cảnh chúng ta làm về cái chết ở rừng -  phải có những người làm điều đó - nhưng với tôi dư chấn của chiến tranh nặng nề hơn với cả hai phía ta và địch (là những người Mỹ). Đó là điều khiến tôi nghĩ rằng Sống làm người ta dễ rung động dù ở chiến tuyến này hay chiến tuyến khác."

Từ trái sang: Nhà thơ, TS Đỗ Anh Vũ, họa sĩ Pauline Guitton, tác giả Hải Anh, đạo diễn Việt Linh, nhà văn Đỗ Bích Thúy.

Theo nhà thơ, tiến sĩ ngôn ngữ Đỗ Anh Vũ, những trang sách của Sống rất xúc động: "Bởi vì qua câu chuyện của những cá nhân cụ thể nhưng chúng ta có thể thấy hình ảnh của cả một dân tộc trên đường qua cuộc kháng chiến gian khổ để đến ngày thống nhất. Trong những trang sách của Sống tôi nhận thấy một điều rất thú vị, là có những trang không có một lời văn nào cả mà tự hình ảnh đã gây nên nỗi xúc động rất lớn lao."

Tác giả Hải Anh chia sẻ với bạn đọc - Ảnh: KĐ

Tác giả Hải Anh chia sẻ: "Tôi lớn lên bên Pháp, biết rất ít về lịch sử Việt Nam. Lớn lên, mẹ kể nhiều câu chuyện rất vui, là mẹ đã sống trong chiến khu, trong rừng bảy năm. Mỗi lần đi ra ngoài thấy cây, mẹ nhớ rừng. Tôi thấy mẹ của mình “ngầu”! (cười). Tôi thấy chắc chắn không ai biết câu chuyện này. Mỗi lần kể cho bạn bè ở trường, ai cũng bảo: Ô mẹ Hải Anh ở 7 năm trong rừng hả? Khi lớn lên, Hải Anh biết câu chuyện này mình phải kể lại, đáng kể lại. Nếu Hải Anh không kể lại, ở bên Pháp sẽ không ai biết."

Theo đạo diễn Việt Linh, đây là những câu chuyện góp nhặt trong gia đình, từ khi Hải Anh 4, 5 tuổi, cho đến khi 23 tuổi Hải Anh mới quyết định viết cuốn sách này. Những mảnh hồi ức nhỏ của người mẹ chia sẻ cùng con gái hay bạn bè, và ngẫu nhiên được thẩm thấu lại qua trí tưởng của người con từng ngày, từng ngày. Đến năm 2016 Hải Anh nói với mẹ, cô và Pauline muốn viết một câu chuyện như vậy, và đã về Việt Nam 9 tháng để Pauline cảm nhận được không khí của Việt Nam, để sống với Việt Nam.

Quá trình ra đời của truyện tranh Sống hội tụ bởi rất nhiều điều. Hải Anh biết về Việt Nam, về lịch sử Việt Nam qua những câu chuyện của mẹ mình, và Hải Anh muốn kể lại những câu chuyện đó cũng như một niềm tự hào về Tổ quốc, về những năm tháng tuổi trẻ của mẹ. Cô đã viết nội dung như một kịch bản, và sau đó trao đổi với người bạn thân họa sĩ của mình

Tác giả, họa sĩ Pauline Guitton

Họa sĩ Pauline Guitton cho biết, sau khi đọc bản thảo và trao đổi với Hải Anh, cô nhận thấy câu chuyện của người mẹ (đạo diễn Việt Linh) mang nhiều tính lịch sử, vì thế để tránh những lỗi có thể xảy ra, ngoài việc sang Việt Nam, cô cũng tìm những ảnh, những thước phim lưu trữ để có được những phác thảo chuẩn xác nhất về cuộc sống trong chiến khu.

Ngoài ra, cả hai nữ tác giả cũng tìm cách phối màu hài hòa để làm sao màu sắc câu chuyện được chân thực nhất.

Chia sẻ lý do tại sao cô làm truyện tranh mà không làm phim hay thuần tiểu thuyết, Hải Anh nói: vì cô và Pauline mê truyện tranh: "Pháp là một nước đọc truyện tranh rất nhiều (trong top 3 Mỹ, Pháp, Nhật Bản)… Từ hồi nhỏ em và Pauline luôn chia sẻ truyện tranh với nhau. Ở trong gia đình ai cũng làm điện ảnh, nhưng em không kể chuyện này bằng điện ảnh, vì rất sợ phim chiến tranh. Truyện tranh nhẹ nhàng hơn, thơ hơn. Và ký ức của mẹ cũng không phải theo thứ tự thời gian, nên làm truyện tranh sẽ có lý hơn. Bên Pháp cũng có những câu chuyện tương tự như vậy, kể lại về gia đình của mình và chiến tranh. Hai truyện tranh rất nổi tiếng là Persepolis của Marjan Satrapi (đã dựng thành phim) và Maus của Art Spielgerman. Em lấy cảm hứng từ hai cuốn đó."

Theo nhà thơ, tiến sĩ ngôn ngữ Đỗ Anh Vũ nhân xét: "Những ai đọc cuốn sách Sống sẽ thấy cách thể hiện của Hải Anh và Pauline là những mảnh ghép, và thời gian không theo trật tự tuyến tính, và bởi thế nó rất hiện đại, trong văn xuôi gọi là cách viết dòng tâm tưởng, từng được Bảo Ninh thể hiện rất thành công trong tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh."

Còn nhà văn Đỗ Bích Thúy cho rằng, cuốn sách có tinh thần, trữ lượng của một tiểu thuyết: "Khi đọc cuốn này tôi nghĩ tới một thể loại chúng ta chưa từng nghĩ tới bao giờ, là tiểu thuyết điện ảnh. Chất điện ảnh trong cuốn sách này rất rõ. Có lẽ Pauline và Hải Anh đã nói chuyện với nhau rất nhiều về nội dung của cuốn sách, nên ngay cả khi chúng ta bỏ hết tất cả mọi ký tự mà chỉ xem tranh cũng có thể hình dung được 80% câu chuyện. Đây là điều rất thú vị.

Trong sách có những câu tôi rất thích. Ví dụ đoạn đạo diễn Việt Linh đi làm phim tài liệu, các chiến sĩ ta bỏ hết những trang phục đỏ của tù nhân, để thay trang phục lên máy bay, có câu: “Mỗi lần trực thăng bay lên là một lần trái tim mọi người se lại. Vì thấy được những tháng năm đau khổ cất cánh bay đi”. Tôi rất xúc động vì chỉ một câu như vậy  đã có nội dung hàm chứa ở trong đó. Hải Anh rất tiết chế về mặt câu chữ, nhưng trong đó dung lượng thông điệp, dung lượng cảm xúc rất lớn."

Bạn đọc xin chữ ký hai tác giả - Ảnh: KĐ

Hải Anh, cô gái trẻ đã từ Pháp trở về Việt Nam làm việc, cùng với nhiều hoạt động khác, được tạp chí Forbes vinh danh Những gương mặt trẻ xuất sắc dưới 30 tuổi tại châu Á năm 2023.

Và, Sống, qua biểu đạt của hai nghệ sĩ trẻ tuổi, một gốc Việt, một người Pháp - đã tạo một góc nhìn khác, lắng lại hơn, xúc động hơn, về sự hy sinh của tuổi trẻ trong thời chiến, như sự hóa giải quan hệ giữa hai mẹ con, nói rộng hơn ra là hai thế hệ của thời chiến và thời bình. Nói như Hải Anh, là: "hiểu đất nước hơn sẽ hiểu mẹ mình hơn, hiểu mẹ mình hơn sẽ hiểu đất nước hơn."