(VOV5) - Truyện Kiều của Đại thi hào Nguyễn Du là kiệt tác văn học, được ví như một thành trì văn hóa lớn. Vì vậy, việc dịch, quảng bá Truyện Kiều ra tiếng nước ngoài là một công việc vô cùng khó khăn, đòi hỏi nỗ lực lớn của người dịch. Cho đến nay, Truyện Kiều đã được dịch sang hơn 20 thứ tiếng, có mặt tại nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Con số này sẽ không dừng lại bởi luôn có những người tâm huyết, yêu tiếng Việt, yêu Truyện Kiều.
 |
| Truyện Kiều - bản dịch tiếng Nhật |
Nghe âm thanh bài viết tại đây:
23 tuổi, anh Jan Komárek ở trường đại học Charles, Praha, Cộng hòa Czech, đã dịch được 200 câu Kiều từ nguyên bản Tiếng Việt sang tiếng Czech. Với công trình này, anh vừa được cộng hòa Czech trao giải thưởng dịch giả trẻ trước 35 tuổi. Anh cho biết: tại Czech, cộng đồng người Việt có khoảng 60.000 người. Dù hai nước có mối quan hệ gần gũi nhưng việc giao lưu văn hóa lại chưa tương xứng. Về lĩnh vực văn học, mới chỉ có một số tác phẩm được dịch sang tiếng Czech như thơ Hồ Xuân Hương, Truyện Kiều, Nhật kí trong tù. Riêng Truyện Kiều, có 2 bản dịch bằng tiếng Czech, từ năm 1926 và 1958, song hai bản dịch này được dịch gián tiếp từ tiếng Pháp nên chưa thực sự chính xác. Bắt đầu từ khóa luận cử nhân về Truyện Kiều, cộng với niềm say mê tiếng Việt, anh Jan Komárek trở thành người đầu tiên dịch Truyện Kiều từ tiếng Việt sang tiếng Czech. Jan Komárek cho biết: "Theo tôi, giá trị lớn nhất của Truyện Kiều là ngôn ngữ tiếng Việt. Tôi đã đọc Truyện Kiều bằng tiếng Czech với một bản dịch cũ từ tiếng Pháp. Tôi đã thích cốt truyện nhưng lại nghĩ là bản dịch này không tốt lắm, mình có thể thực hiện tốt hơn được bằng cách dùng bản dịch sang tiếng Anh có gấp đôi số âm tiết và áp dụng hình thức vần như trong nguyên văn. Để tham khảo tôi dùng một vài văn bản chú giải bằng tiếng Việt, bản dịch của Huỳnh Sanh Thông bằng tiếng Anh và từ điển Truyện Kiều của ông Đào Duy Anh".
Việc chuyển ngữ Truyện Kiều sang nhiều ngôn ngữ khác nhau chưa bao giờ là một công việc dễ dàng, thậm chí đối với những người Việt Nam đang sống và học tập ở nước ngoài. Dịch giả Trương Hồng Quang cho biết: Năm 1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng bản Truyện Kiều của Trương Vĩnh Ký cho một nhà báo Đức tên là Frand Faber khi ông sang Việt Nam tác nghiệp trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Vì lòng yêu mến nền văn hóa Việt Nam, ông Franz Faber đã cùng với vợ dịch Truyện Kiều sang tiếng Đức, in thành sách năm 1964, tái bản năm 1980. Nói về công việc tái xuất bản bản dịch của dịch giả Franz Faber, ông Trương Hồng Quang cho biết: "Việc tạo ra một tác phẩm dịch mới có thể là công việc của thế hệ sau này. Còn chúng tôi trước mắt đặt vấn đề in lại bản dịch này. Nhưng chúng tôi sẽ không in thuần túy với bản tiếng Đức mà chúng tôi sẽ in song ngữ. Ở Đức hiện nay có cộng đồng người Việt khoảng 120 nghìn người, có cả thế hệ thứ hai. Những người đó rất có nhu cầu đọc Truyện Kiều và cũng là người biết song ngữ. Tôi nghĩ cách họ vừa tìm hiểu lại bản ngã văn hóa của mình trong cách đối thoại, đối chiếu với nền văn hóa- ngôn ngữ Đức thì đó sẽ là một trải nghiệm rất thú vị".
Còn dịch giả Nguyễn Huy Hoàng, hơn một năm nay lại đang huy động sự hỗ trợ của người Việt để dịch Truyện Kiều sang tiếng Nga. Ông cho biết các Viện phương Đông, khoa Ngữ văn của các trường đại học, Viện Việt Nam học ở Liên bang Nga đều trông chờ một bản dịch Truyện Kiều đầy đủ để hiểu hơn văn học Việt Nam: "Nhóm dịch giả của chúng tôi bao gồm cả người Nga và người Việt. Chúng tôi không bao giờ khẳng định đây là một công trình cá nhân mà là công trình tập thể của hai nước. Dịch Truyện Kiều, chúng tôi muốn chuyển tải đến một cường quốc văn hóa là Nga để họ hiểu về văn hóa dân tộc chúng ta. Nếu không làm được điều này thì chúng tôi cảm thấy mắc nợ, nhất là đối với tôi, một người con xứ Nghệ".
Truyện Kiều được Nguyễn Du viết theo thể thơ lục bát. Về cơ bản, nhóm dịch giả đã trung thành với nội dung tác phẩm. Tuy vậy, khó khăn nhất của dịch giả Nguyễn Huy Hoàng và các đồng nghiệp là phải thay đổi hình thức thể hiện, để Truyện Kiều phù hợp với văn học Nga và công chúng Nga: "Người dịch giỏi cần 3 yếu tố: ngoại ngữ giỏi, tiếng Việt giỏi và chuyên môn giỏi. Nhưng giả sử người dịch giỏi có 3 yếu tố đó dịch Truyện Kiều thì vẫn chưa thể được bởi Truyện Kiều là thành lũy văn hóa to lớn quá. Để khắc phục điều đó thì chúng tôi cố gắng vượt qua rào cản ngôn ngữ. Thứ hai là cố gắng làm sao giản dị hóa để đưa người ta tiếp cận toàn bộ nội dung Truyện Kiều. Vấn đề thứ ba làm sao để người ta hiểu nghệ thuật Truyện Kiều. Chúng tôi hi vọng rằng sau phần dịch mã, người Nga sẽ chuyển thơ thì người đọc sẽ dễ chấp nhận hơn".
Với các tác phẩm thông thường, việc dịch thuật chỉ phải vượt qua rào cản ngôn ngữ là chủ yếu. Nhưng dịch Truyện Kiều, dịch giả phải vượt qua thành lũy của những kiến thức tổng hợp về ngôn ngữ, thành ngữ, tiếng địa phương, điển cố và điển tích. Vì vậy, để quảng bá văn học Việt Nam nói chung, Truyện Kiều của Nguyễn Du nói riêng ra thế giới, cần nhiều hơn nữa những tấm lòng tâm huyết và hơn hết là một chiến lược lâu dài, bài bản trong nỗ lực đưa văn học Việt Nam đến với bạn bè thế giới.