Sáng sớm 14/5 (theo giờ Việt Nam), Ủy ban Đối Ngoại Thượng viện Mỹ đã tổ chức phiên điều trần về các biện pháp bảo vệ lợi ích của Mỹ tại khu vực Biển Đông và Hoa Đông với sự tham gia của Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Russel và Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng David Shear.

Phần lớn các nội dung của phiên điều trần đều xoay quanh hành động cũng như cách hành xử của Trung Quốc tại Biển Đông và Hoa Đông mà các nghị sỹ và quan chức cao cấp Mỹ mô tả là khiêu khích, gây mất ổn định khu vực và ảnh hưởng tiêu cực đến các lợi ích an ninh quốc gia của Mỹ. 

Trong bài phát biểu mở đầu phiên điều trần, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách các vấn đề Đông Á-Thái Bình Dương, Daniel Russel nhấn mạnh Biển Đông và Hoa Đông rất quan trọng đối với thương mại toàn cầu và ổn định khu vực, và do vậy mọi tranh chấp chủ quyền tại đây cần phải được giải quyết một cách hòa bình và dựa trên luật pháp quốc tế.

Tuy nhiên, ông Russel cho biết Trung Quốc đã liên tục có những hành động gây căng thẳng và quan ngại, đặc biệt là việc bồi đắp đảo, xây đảo nhân tạo, lập sân bay có khả năng chứa máy bay quân sự tại đây trong thời gian qua. 

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ khẳng định theo luật quốc tế thì việc bồi đắp và xây dựng đảo như vậy không đồng nghĩa với việc xác lập chủ quyền, và hành động của Trung Quốc không chỉ gây tổn hại tới hệ sinh thái biển mà còn đi ngược lại cam kết của Bắc Kinh trong Tuyên bố về ứng xử của các bên tại Biển Đông. Đặc biệt là Trung Quốc còn có khả năng sử dụng những đảo này với mục đích quân sự như tuyên bố gần đây của Bắc Kinh. 

Trước những động thái được xem là đáng lo ngại của Trung Quốc, Chủ tịch Tiểu ban Đông Á-Thái Bình Dương và chính sách an ninh mạng, Thượng nghị sỹ Cory Gardner cảnh báo: “Những hành động gây mất ổn định của Trung Quốc tại Biển Đông và Hoa Đông như đơn phương thiết lập Vùng nhận dạng phòng không hay đưa ra đường 9 đoạn phi lý chiếm 90% Biển Đông đang đe dọa ổn định và tạo ra thách thức nghiêm trọng đối với chính sách xoay trục của Mỹ. Những hành động này đi ngược lại cam kết trước đây của Trung Quốc và có thể đã vi phạm luật pháp quốc tế. Hành động của Trung Quốc đe dọa tự do hàng hải và hải trình tối quan trọng đối với thương mại toàn cầu, gây mất ổn định cho môi trường an ninh, gia tăng khả năng đối đầu quân sự với những hậu quả thảm khốc đối với các bên liên quan”.   

Trong khi đó, Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, David Shear cho biết việc Trung Quốc đưa ra yêu sách phi lý về đường 9 đoạn, đưa giàn khoan vào vùng biển tranh chấp, hạn chế các nước khác tiếp cận ngư trường đang tranh chấp…đã gây quan ngại rằng nước này đang tìm cách kiểm soát các lãnh thổ tranh chấp và tăng cường sự hiện diện quân sự tại Biển Đông.

Theo ông David Shear, Mỹ đang và sẽ tiếp tục tiến hành các biện pháp để duy trì an ninh và ổn định trong khu vực như ngăn chặn các hành vi ép buộc và gây hấn, tìm cách giảm thiểu nguy cơ tính toán sai lầm và xung đột không chủ ý tại Biển Đông cũng như các nơi khác tại châu Á. Bên cạnh đó, Mỹ sẽ tiếp tục tăng cường sự hiện diện quân sự trong khu vực, củng cố quan hệ với các đồng minh và đối tác, và hỗ trợ các nước tăng cường năng lực an ninh biển và khả năng nhận thức trong lĩnh vực biển: “Xây dựng năng lực cho các đối tác tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong nỗ lực duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực. Một trong những mục tiêu quan trọng của chúng tôi là làm hết sức để các đối tác có thể theo đuổi các lợi ích chung với Mỹ. Đó là mục tiêu trung và dài hạn mà Mỹ đang thực hiện với Việt Nam và Malaysia và chúng tôi hy vọng sẽ tăng cường quan hệ hợp tác với Indonesia”, ông David Shear cho biết. 

Tại phiên điều trần, Trợ lý Ngoại trưởng Daniel Russel đánh giá cao tuyên bố được đưa ra tại Hội nghị cấp cao ASEAN vào cuối tháng 4 vừa qua, trong đó các nhà lãnh đạo Đông Nam Á nêu rõ việc Trung Quốc bồi đắp đảo tại Biển Đông đang xói mòn lòng tin trong khu vực và gây phương hại tới hòa bình, an ninh và ổn định tại Biển Đông: “Tuyên bố vừa qua của ASEAN nằm ở mức 7 trên thang độ richter. Trung Quốc luôn tìm mọi cách để ngăn cản các nước ASEAN phát biểu công khai, ngăn cản những kết quả mà họ có thể lường trước được. Tuyên bố của ASEAN là một bản cáo trạng rõ ràng về cách hành xử của Trung Quốc”.

Trong khi nhấn mạnh tầm quan trọng của Bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông trong việc duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực, ông Daniel Russel cũng cảnh báo các bên cần tuân thủ cam kết đã đưa ra: “Trong Tuyên bố về ứng xử của các bên tại Biển Đông năm 2002, Trung Quốc đã cam kết kiềm chế và không thực hiện những hành động khiêu khích, làm phức tạp tình hình, khiến vấn đề khó giải quyết hơn. Vấn đề ở đây không phải là việc ASEAN và Trung Quốc chưa đạt được Bộ quy tắc ứng xử như chúng ta mong muốn mà là việc không tuân thủ Tuyên bố trên".

Trước lập luận của Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, Bob Corker về việc Trung Quốc dường như chưa phải trả giá cho hành động của mình, Trợ lý Ngoại trưởng Daniel Russel khẳng định Bắc Kinh đã và đang phải đối mặt với nhiều hậu quả: “Trung Quốc rõ ràng đang phải trả giá ngày một nhiều cho hành vi của họ. Thứ nhất, hành động của Trung Quốc đã gia tăng hy vọng của các nước láng giềng của Trung Quốc vào sự can dự và hiện diện của Mỹ tại châu Á-Thái Bình Dương, khiến Mỹ trở thành một đối tác được tin cậy hơn nữa trong khu vực. Trung Quốc đã thất bại trong việc ngăn chặn các ý kiến chỉ trích cũng như quốc tế hóa các vấn đề tranh chấp, đồng thời nhiều lần ‘mất mặt’ khi cách hành xử của họ bị nêu ra trong các diễn đàn quốc tế. Ngay trước khi sang Bắc Kinh, Tổng thống Indonesia cũng đã công khai tuyên bố đường 9 đoạn là không có cơ sở pháp lý quốc tế”. 

Trước câu hỏi về việc Trung Quốc đang tìm cách hợp pháp hóa Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) mà nước này đơn phương tuyên bố tại biển Hoa Đông, ông Daniel Russel khẳng định Mỹ, Hàn Quốc và Nhật Bản đều phản đối động thái của Trung Quốc. Theo ông Russel, việc các máy bay thương mại phản hồi lại câu hỏi từ các đài kiểm soát không lưu trong khu vực, bao gồm cả từ Trung Quốc là để đảm bảo an toàn cho các hành khách chứ không hề liên quan đến yêu sách chủ quyền của Trung Quốc.

Về khả năng Trung Quốc tuyên bố thành lập ADIZ trên Biển Đông, ông Russel cho biết Mỹ đã chuyển thông điệp tới Bắc Kinh rằng nếu Trung Quốc xúc tiến viêc này thì đó sẽ là hành động gây rắc rối và mất ổn định. Theo ông Russel, dù Trung Quốc chưa có dấu hiệu nào về ý định thiết lập ADIZ tại Biển Đông nhưng Mỹ đã có phương án đối phó.

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ khẳng định, những quan điểm và chính sách nhất quán của Mỹ cũng như sự phối hợp chặt chẽ với các nước và tổ chức trong khu vực sẽ góp phần ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc. Ông Russel cũng kêu gọi Quốc hội Mỹ phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển nhằm bảo vệ các lợi ích an ninh của Mỹ cũng như tạo điều kiện để Mỹ thúc đẩy các nước tuân thủ thỏa thuận quan trọng này./.