Ông là một trong những nhà văn hiếm hoi cùng lúc sở hữu hai giải thưởng văn chương danh giá: giải Man Booker (1989) và giải Nobel Văn chương (2017).

Nhà văn Kazuo Ishiguro.

Sau Tàn ngày để lại phát hành năm 2021, tác phẩm tiếp theo của Kazuo Ishiguro – Một họa sĩ phù thế vừa đến với bạn đọc Việt Nam, do Nhã Nam ấn hành. Được sáng tác năm 1986 và là một trong những tác phẩm đáng chú ý nhất của nhà văn Anh gốc Nhật này, tác phẩm đưa độc giả dõi theo những lời bộc bạch của một họa sĩ Nhật Bản đã về hưu, trong một nước Nhật thời hậu chiến.

Vỡ mộng và bội phản

Một tuyến quan trọng trong tiểu thuyết của Kazuo Ishiguro, đấy là quan hệ thầy trò. Tác giả xoáy sâu vào một khía cạnh rất ít khi được nhắc đến ở những ông thầy lớn: càng vĩ đại thì họ lại càng khó chấp nhận sự trưởng thành của học trò mình. Sự rộng lượng và hẹp hòi, cao quý và đê tiện ở họ dường như là hai mặt của một tờ giấy, chẳng thể tách rời.

Có một từ then chốt được Kazuo Ishiguro nhấn mạnh trong tác phẩm của mình, đó là “kẻ phản bội”. Ono từng là người học trò cưng, được người thầy tin cậy gửi gắm những tâm sự kín đáo nhất của mình. Thế rồi, khi Ono cảm thấy nghệ thuật của mình phải đi theo một con đường mới, thầy ông đã chiếm đoạt và tiêu hủy tranh của học trò. Trong mắt thầy, Ono là kẻ phản bội.

Nhưng văn chương tránh phán xét, nó tìm cách hiểu. Kazuo Ishiguro đã nhìn thấy điều gì ở những ông thầy lớn? Đó chính là việc họ có một tình yêu lớn đối với học trò. Đó là một tình yêu đích thực, tức là một tình yêu đòi sự chiếm hữu và rất ít vị tha. Người thầy rộng lượng vô hạn khi học trò đi theo con đường mình chỉ, và đê mạt cùng cực khi học trò trưởng thành, coi sự độc lập của trò là hành vi phản bội, sự mâu thuẫn đó chỉ có thể được giải thích bằng tình yêu. Học trò giống như một sự nối dài bản ngã của người thầy, một sự khẳng định tính đúng trong lựa chọn của anh ta, và bởi vậy việc học trò trưởng thành lại chính là một cú đánh đau đớn vào sĩ diện của ông thầy: học trò từ chối nghe anh, ném trả lại tình yêu của anh, vạch ra những thiếu sót của anh, và dứt khoát đi theo con đường mà anh không ưa. Tình yêu không được đáp lại, tất yếu chuyển hóa thành thù hằn, theo những cách thức khó mà tầm thường hơn được.

Đó là định mệnh của mọi quan hệ thầy trò lớn. Học trò lớn bao giờ cũng chấm dứt quan hệ với ông thầy lớn theo một cách chẳng thể tàn nhẫn hơn. Ono về sau cũng lặp lại đúng những hành động của thầy ông.

Tựu trung, cuốn sách vẫn rất dịu dàng trong cách nó nhìn nhận con người: chúng ta là những con người yếu đuối và hạn hẹp, mà tuổi già cùng kinh nghiệm thực tế cũng chẳng làm ta khôn ngoan hơn. Thế giới thì mênh mông, khiến người ta luôn chậm trễ trong việc bắt kịp nó. Thậm chí đến cả tình yêu cũng có cái giá thật tàn nhẫn.

Con người biết phải làm sao trong một thế giới như thế? Có lẽ chỉ có một cách: hãy rộng lượng với bản thân, như ông già Matsuda đã nói. “Ít nhất chúng ta đã hành động theo đức tin của mình, và đã cố gắng hết sức.”