Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Nằm ở vị trí trung tâm của vùng Đông Bắc tỉnh Quảng Ninh, huyện Tiên Yên là điểm trung chuyển giao thông tỏa đi các địa danh như: Hạ Long, Móng Cái, Vân Đồn... Đặc thù ấy đã tạo nên cho đất và người Tiên Yên những nét riêng mang đậm màu sắc bản địa và lưu giữ qua nhiều thế hệ.

Nhiều hoạt động văn hóa vui chơi được tái hiện tại phố đi bộ. ( Trường Giang/VOV)

Chúng tôi tới thăm thị trấn Tiên Yên, huyện Tiên Yên một chiều mùa hạ, khi cơn mưa rào rửa sạch phố xá, những mái nhà nằm kề bên nhau càng thêm cổ kính, trầm mặc. Phố Tiên Yên (thị trấn Tiên Yên) vẫn còn lưu giữ được hệ thống nhà cổ, bao gồm: Nhà ở thông thường của người Hoa được xây dựng từ những năm đầu thế kỷ XX và hệ thống nhà kiến trúc Pháp cổ. Thị trấn Tiên Yên xưa được quy hoạch theo ô bàn cờ, phố không có vỉa hè với hệ thống nhà ống, hai tầng, mái ngói đất nung lợp theo kiểu âm dương. Tường nhà được xây bằng đá hoặc gạch, vôi, đất đỏ, cát, tường dày khoảng 40cm; trần nhà làm bằng gỗ, hai tầng nhà nối với nhau bằng một chiếc cầu thang gỗ nhỏ và có một ban công nhỏ phía ngoài. Đặc biệt, mỗi căn nhà đều có một khoảng giếng trời ở sân sau để đón gió và ánh sáng tự nhiên. Nhờ đó, nhà rất thoáng khí, mát về mùa hè, ấm áp về mùa đông.

Những nét văn hóa truyền thống được lưu giữ qua thế hệ trẻ. . ( Trường Giang/VOV)

Tiên Yên là nơi sinh sống của nhiều dân tộc Kinh, Hoa, Sán Chỉ, Dao với phố chợ tấp nập, trên bến dưới thuyền. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Cấn Đình Loan, người sinh ra và gắn bó cả cuộc đời với thị trấn Tiên Yên, chia sẻ: “Thị trấn Tiên Yên khác với tất cả các thị trấn là nó rất gọn, rất nhỏ và nằm bên bờ sông luôn điều hòa, thơ mộng. Các dân tộc xuống chợ giao lưu, trao đổi hàng hóa, không có chuyện nói thách, chợ lúc nào cũng tấp nập. Chúng tôi sống ở đây rất thanh bình ở chỗ không lo gì cả, cửa mở thoải mái. Cả thị trấn quen biết nhau, ra đường là hỏi là chào. Đấy mới là Tiên Yên.”

Trải qua bao thăng trầm, phố Tiên Yên dần xuống cấp và được cải tạo, chỉ còn khoảng 40 ngôi nhà cũ nằm rải rác. Theo nhiếp ảnh gia Cấn Đình Loan, người Tiên Yên vẫn luôn ý thức giữ gìn hồn phố cũ: “Tôi dùng máy ảnh để chụp, giữ lại từng góc phố, từng ngôi nhà, từng ngõ, từng con người đi qua. Có quy luật phát triển, nhưng sự phát triển ấy cũng không thể lấn át hết cái cũ. Tiên Yên vẫn là Tiên Yên. Cái hồn cốt của nó vẫn còn. Đó là điều tôi tự hào.”

Phố Tiên Yên nay đã trở thành phố đi bộ phục vụ người dân và du khách

Rời thị trấn, chúng tôi ngược đường lên các xã Đông Ngũ, Phong Dụ, Đại Thành, Hà Lâu của huyện Tiên Yên. Với hơn một nửa cư dân là đồng bào thiểu số, huyện Tiên Yên cũng là nơi các dân tộc anh em cùng sinh sống bên những thửa ruộng bậc thang. Hàng tuần, tiếng hát then, tiếng đàn tính của người Tày, lời hát đối của người Dao… vẫn vang lên đều đặn trong những câu lạc bộ dân ca. Các nghệ nhân, những người tâm huyết với văn hoá dân tộc cùng cất vang lời hát ca ngợi quê hương, tình cảm gia đình, làng xóm, tình yêu đôi lứa... bằng tiếng mẹ đẻ thân thuộc.

Phố Tiên Yên xưa trong ảnh của nhà nhiếp ảnh Cấn Đình Loan

Vào tối thứ 7, gần 60 em học sinh Câu lạc bộ văn nghệ dân gian của Trường phổ thông Dân tộc Nội trú Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Tiên Yên lại quây quần cùng nhau tập hát, tập múa. Em Chíu Thị Chi, người dân tộc Dao, cho biết: “Lúc đầu, em chưa thấy thích hát và muốn hát tiếng dân tộc đâu. Về sau có nhiều bạn cùng hát, hay hát cùng nên em thấy nhớ, thấy vui và rất thích hát.”

Lời ca, điệu hát giúp các em gần nhau hơn dù khác dân tộc. Ở đây, các em còn được học thêu truyền thống, thi trình diễn trang phục của dân tộc mình. Mỗi sáng thứ 2, hội thi hát lại được tổ chức tưng bừng, rộn rã. Bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Tiên Yên, cho rằng: “Thông qua các hoạt động văn hóa văn nghệ, truyền dạy và lưu giữ vốn văn hóa dân tộc, thế hệ trẻ sẽ có ý thức và có trách nhiệm với phong tục tập quán, truyền thống của dân tộc mình.”

Một góc phố Tiên Yên thanh bình. ( Lan Anh/VOV5)

Nhiều lớp học tiếng dân tộc, các lớp bồi dưỡng dân ca đã được mở. Lễ hội Lồng Tồng dân tộc Tày, lễ Đại Phan dân tộc Sán Dìu, lễ Cấp sắc dân tộc Dao... được quan tâm phục dựng đúng với bản chất vốn có. Ông Trương Công Ngàn, Bí thư huyện ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tiên Yên, cho biết: “Chúng tôi xác định những giá trị văn hóa đã và đang hiện hữu, những giá trị đã bị phôi phai sẽ có sự bảo tồn, khôi phục lại. Từ đó phát huy sâu sắc hơn. Nhà trong phố cổ sẽ có chính sách để người dân bảo tồn. Bản người Dao, người Tày sẽ được xây dựng bản điển hình, mang đậm chất văn hóa hướng đến du lịch cộng đồng trong tương lai.”

Những năm qua, huyện Tiên Yên đã có nhiều cách làm hay nhằm bảo tồn, phát huy giá trị những lễ hội đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây. Việc làm này phát huy giá trị các di sản văn hoá, đồng thời tạo cơ hội cho người dân tiếp cận, tiếp thu tinh hoa văn hoá. Vì vậy, các lễ hội đầu năm mới của bà con dân tộc thiểu số Tày, Dao, Sán Chỉ... vẫn giữ được nét đẹp vốn có.