ສຳລັບຊາວເຜົ່າ ຂະແມ; ພິທີງານດອງແມ່ນເຫດການສຳຄັນໃນຊີວິດຂອງເຂົາເຈົ້າ. ບັນດາບ່າວ, ສາວ ຂະແມເມື່ອເຕີບໃຫຍ່ແລ້ວ, ເຂົາເຈົ້າລ້ວນແຕ່ມີສິດເສລີໃນການຊອກຮູ້ກັນ. ແຕ່ເພື່ອກ້າວໄປເຖິງການສົມລົດ, ເຂົາເຈົ້າຕ້ອງຜ່ານຫຼາຍພິທີ, ຮີດຄອງປະເພນີທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ. ໃນນັ້ນພິທີງານດອງສະແດງໃຫ້ເຫັນວັດທະນະທຳອັນດີງາມຫຼາຍຢ່າງຂອງຊາວເຜົ່າ ຂະແມ.
(ພາບປະກອບ)
ຊາວເຜົ່າ ຂະແມເຄີຍຈັດງານດອງແຕ່ເດືອນ 1 – 3 ໄລ່ຕາມຈັນທະປະຕິທິນ, ເມື່ອສຳເລັດລະດູການເກັບກ່ຽວແລ້ວ. ກໍ່ເຊັ່ນດຽວກັນກັບຫຼາຍຄອບຄົວໃນປະຊາຄົມຊາວເຜົ່າ ຂະແມ ທີ່ດຳລົງຊີວິດຢູ່ບັນດາແຂວງໃນເຂດທົ່ງພຽງແມ່ນ້ຳຂອງ, ຄອບຄົວທ່ານ ເຈົາເຈິນດາ ຢູ່ເມືອງ ຈີໂຕນ, ແຂວງ ອານຢາງ, ຈັດຕັ້ງງານດອງໃຫ້ລູກຕາມປະເພນີທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ. ລູກຊາຍຂອງທ່ານແມ່ນເຈົ້າບ່າວ ເຈົາລິມ, ເຮັດວຽກໃນຂະແໜງຕຳຫຼວດ, ສ່ວນເຈົ້າສາວ ແທກທິເຍີນ ແມ່ນນັກສຶກສາປີສຸດທ້າຍຂອງຂະແໜງທະນາຄານ. ພາຍຫຼັງຊອກຮູ້ກັນເປັນເວລາ 2 ປີ, ຄູ່ບ່າວສາວຕົກລົງຈະສ້າງຄອບຄົວນຳກັນ. ພິທີສູ່ຂໍຖືກຈັດຢູ່ຄອບຄົວເຈົ້າສາວ. ສິນສົມລົດໂດຍຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວນຳມາໃຫ້ຄອບຄົວເຈົ້າສາວ ຖືກຈັດວາງຢ່າງສວຍງາມ, ລວມມີ: ໃບພູ, ໝາກ, ໝາກໄມ້, ເຂົ້າຕົ້ມແຕດ, ນອກນັ້ນຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວຍັງມອບໃຫ້ຄອບຄົວເຈົ້າສາວເງິນຈຳນວນໜຶ່ງເພື່ອໃຫ້ເຈົ້າສາວຊື້ໂສ້ງເສື້ອກ່ອນທີ່ດຳເນີນງານດອງ. ສຽງດົນຕີທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງຊາວເຜົ່າ ຂະແມ, ເຮັດໃຫ້ບັນຍາກາດຂອງງານບຸນສົມກຽດຍິ່ງຂຶ້ນ.
ສອງຄົນຜັດປ່ຽນກັນໂຕ້ຕອບ. ອາຈາແມ່ນຜູ້ທີ່ມີອິດທິພົນຊື່ສຽງໃນວົງຕະກຸນ, ຄອບຄົວມີຄວາມຜາສຸກ ແລະ ຕ້ອງເຂົ້າໃຈດີກ່ຽວກັບຮີດຄອງປະເພນີຂອງຊົນເຜົ່າ. ທ່ານ ເຈົາເຈິນດາ, ໃຫ້ຮູ້ວ່າ:
“ອາຈາຕ້ອງແມ່ນຄົນທີ່ມີອິດທິພົນຊື່ສຽງ ແລະ ມີຄວາມເຂົ້າໃຈດີຈຶ່ງໄດ້ຮັບເຊີນມາເປັນເຈົ້າຂອງພິທີ. ຖ້າບໍ່ຄືແນວນັ້ນແມ່ນບໍ່ກ້າເຊີນ. ເພາະວ່າໃນ ງານດອງມີຫຼາຍພິທີຍາກທີ່ສຸດ“.
ການໂຕ້ຕອບດຳເນີນໄປໃນບັນຍາກາດເຄ່ັງຂຶມ, ດ້ວຍການເປັນສັກຂີພິຍານຂອງຜູ້ຕາງໜ້າຍາດຕິພີ່ນ້ອງຂອງສອງຄອບຄົວ. ນີ້ກໍ່ແມ່ນພິທີທຳອິດຂອງງານດອງ. ໃນພິທີນີ້, ທັງສອງຄອບຄົວຈະເປັນເອກະພາບນຳກັນກ່ຽວກັບວັນ, ເດືອນຈັດຕັ້ງງານດອງ.
ງານແຕ່ງດອງຂອງຊາວເຜົ່າ ຂະແມໃນເມື່ອກ່ອນຖືກດຳເນີນໃນເວລາ 3 ວັນ, 2 ຄືນ, ແຕ່ປະຈຸບັນຢູ່ຫຼາຍທ້ອງຖີ່ນມີແຕ່ຈັດໃນ 2 ວັນ, 2 ຄືນເທົ່ານັ້ນ, ເຂົາເຈົ້າພຽງແຕ່ຮັກສາບັນດາພິທີການຕົ້ນຕໍໄວ້ເທົ່ານັ້ນ, ເຊັ່ນ: ພິທີແຫ່ເຈົ້າບ່າວໄປຍັງຄອບຄົວເຈົ້າສາວ, ພິທີບູຊາຜີບ້ານຜີເມືອງ, ພິທີຕັດຜົມ, ຫວ່ານດອກໝາກ, ເຊີນຄູບາອາຈານມາສູດມົນພາວະນາ, ພິທີບາສີ, ພິທີນົບໄຫວ້ພໍ່ຕູ້ແມ່ຕູ້, ພໍ່ແມ່, ພິທີເຂົ້າຫ້ອງນອນ…
ຍ້ອນຊາວເຜົ່າ ຂະແມນັບຖືລະບອບມານດາສິດທິລາດ, ດັ່ງນັ້ນງານດອງຈຶ່ງຈັດຕັ້ງຢູ່ຄອບຄົວເຈົ້າສາວ. ນັບແຕ່ຮຸ່ງເຊົ້າ, ພາຍໃຕ້ການຊີ້ນຳຂອງ ອາຈາ, ຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວນຳເອົາສິນສົມລົດມາຄອບຄົວເຈົ້າສາວ. ນອກຈາກສິນສົມລົດທົ່ວໄປແລ້ວ, ຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວຍັງນຳເອົາເຄື່ອງເອ້ຍ້ອງຂອງຜູ້ຍິງ ແລະ ຜ້າບ່ຽງມາມອບໃຫ້ເຈົ້າສາວໃນວັນແຕ່ງດອງອີກ. ເມື່ອຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວໃກ້ຈະມາຮອດແລ້ວ, ຄອບຄົວເຈົ້າສາວຈະອັດປະຕູໂຂງໄວ້ດ້ວຍກິ່ງໜາມ, ເປັນສັນຍາລັກໃຫ້ແກ່ຄວາມບໍລິສຸດຂອງເຈົ້າສາວ. ເມື່ອມາຮອດປະຕູໂຂງ, ຜູ້ຕາງໜ້າຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວຈະຖືດາບໄມ້ຟ້ອນ 3 ຮອບເພື່ອແຈ້ງໃຫ້ຮູ້ວ່າເຈົ້າບ່າວໄດ້ມາຮອດແລ້ວ. ສ່ວນຄອບຄົວເຈົ້າສາວຈະຕີຄ້ອງເພື່ອເປັນສັນຍານໃຫ້ຄອບຄົວເຈົ້າບ່າວເຂົ້າ. ເຈົ້າສາວພ້ອມກັບເພື່ອນເຈົ້າສາວ 2 ຄົນໃນຊຸດອາພອນທີ່ສວຍງາມຂອງຊົນເຜົ່າ ຂະແມ ຈະນຳເອົາດອກໄມ້ມາຕ້ອນຮັບເຈົ້າບ່າວ. ທັງສອງຝ່າຍມອບດອກໄມ້ໃຫ້ກັນ ແລະ ພ້ອມກັນເຂົ້າເຮືອນ. ເມື່ອສຽງດົນຕີດັງຂຶ້ນ, ທຸກຄົນຈະພ້ອມກັນອວຍພອນເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວ.
(ພາບປະກອບ)
ພາຍຫຼັງພິທີສະເໜີຕົວຕໍ່ພໍ່ເຖົ້າແມ່ເຖົ້າ, ພໍ່ແມ່, ພິທີມອບເຄື່ອງເອ້ຍ້ອງ ແລະ ຜ້າບ່ຽງໃຫ້ເຈົ້າສາວ ກໍ່ຄືພິທີໄຫວ້ບູຊາແລ້ວ, ແມ່ນພິທີຕັດຜົມໃຫ້ເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວ. ຕໍ່ມາມີຜູ້ໜຶ່ງທັງຂັບລຳຕາມທຳນອງເພງ, ທັງຍ່າງອ້ອມເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວ, ລາງເທື່ອກໍ່ໃຊ້ມີດຕັດຜົມເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວບາງເສັ້ນເປັນສັນຍາລັກ. ຄວາມໝາຍຂອງການຕັດຜົມແມ່ນເພື່ອລົບລ້າງສິ່ງທີ່ຊົ່ວຮ້າຍໃຫ້ອອກຈາກຊີວິດຂອງຄູ່ບ່າວສາວນີ້. ເມື່ອຮອດຕອນຄຳ່, ຄອບຄົວເຈົ້າສາວຈະເຊີນບັນດາຄູບາອາຈານຢູ່ວັດຕ່າງໆ ໃນທ້ອງ ຖີ່ນມາຄອບຄົວເພື່ອສູດມົນພາວະນາໃຫ້ຄູ່ບ່າວສາວມີຄວາມຜາສຸກ. ນີ້ແມ່ນຈຸດພິເສດສະເພາະໃນງານດອງຂອງຊາວເຜົ່າ ຂະແມ. ມື້ຕໍ່ມາຈຶ່ງແມ່ນພິທີແຕ່ງງານຢ່າງເປັນທາງການ. ໃນມື້ນີ້, ຈະດຳເນີນບັນດາພິທີສຳຄັນເຊັ່ນພິທີປິ່ນດອກໄຟ, ພິທີບາສີ, ພິທີເຂົ້າຫ້ອງນອນ, ພິທີຫວ່ານດອກໝາກອວຍພອນຄວາມສຸກໃຫ້ເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວ. ພິທີເຫຼົ່ານັ້ນຍິ່ງຈັດຕັ້ງຢ່າງສົມກຽດເທົ່າໃດ, ເຈົ້າບ່າວ, ເຈົ້າສາວຍິ່ງມີຄວາມເອກອ້າງທະນົງໃຈຕໍ່ງານດອງຂອງຕົນເທົ່ານັ້ນ. ເຈົ້າສາວ ແທກທິເຍີນ ຮູ້ສຶກສະເທືອນໃຈຫຼາຍ:
“ນ້ອງຮູ້ສຶກເອກອ້າງທະນົງໃຈຫຼາຍເມື່ອງານດອງຂອງຕົນຖືກຈັດຕັ້ງຕາມຮີດຄອງປະເພນີຂອງຊົນເຜົ່າ. ພິເສດງານບຸນເຫຼົ່ານັ້ນພຽງແຕ່ມີໃນຊົນເຜົ່າຂອງພວກນ້ອງເທົ່ານັ້ນ“.
ປະຈຸບັນ, ງານດອງຂອງຊົນເຜົ່າ ຂະແມທັງມີສີສັນພິເສດສະເພາະຂອງຊົນເຜົ່າຕົນ, ທັງມີການປ່ຽນແປງໃໝ່ຫຼາຍຢ່າງ, ຍ້ອນວິວັດແຫ່ງການແລກປ່ຽນວັດທະນະທຳກັບບັນດາຊົນເຜົ່າອື່ນໆໃນເຂດ. ພາຍຫຼັງບັນດາພິທີທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ ແມ່ນງານລ້ຽງເຊື້ອເຊີນໝູ່ເພື່ອນຕາມແບບແຜນດຳລົງຊີວິດໃໝ່. ແລະສິ້ນສຸດງານດອງແມ່ນວາດຟ້ອນເລິມທອນທີ່ລຶ້ງເຄີຍ ໂດຍບັນດາຊາວໜຸ່ມຍິງຊາຍໃນບ້ານສະແດງໃນທຳນອງດົນຕີທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງຊົນເຜົ່າຂະແມ.