ສຳລັບຊາວພາກໃຕ້ຫວຽດນາມແລ້ວ, ບຸນເຕັດ ກ່ອນອື່ນໝົດແມ່ນຕ້ອງກະກຽມໃຫ້ແກ່ບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບ, ແລ້ວຈຶ່ງຮອດການສ້າງຄວາມມ່ວນຊື່ນໃຫ້ແກ່ບັນດາຜູ້ທີ່ພວມມີຊີວິດ. ຍອ້ນເຫດນີ້ເອງ, ໄລຍະກ່ອນບຸນເຕັດ, ຫຼາຍຄອບຄົວມັກໄປຍັງສຸສານ, ຂຸມຝັງສົບຂອງບັນດາຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບໄປໃນຄອບຄົວຂອງຕົນເພື່ອເຮັດອະນາໄມ, ທຳຄວາມສະອາດຫຼືບູລະນະປະຕິສັງຂອນສຸສານ ແລະ ເຊື້ອເຊີນບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບກັບເມືອຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບລູກຫຼານໃນຄອບຄົວ. ທັງນີ້ກໍເປັນການສະແດງໃຫ້ເຫັນ ຫຼັກສິນທຳ “ກິນເຂົ້າຄິດຮອດຄຸນນາ, ກິນປາຄິດຮອດຄຸນນ້ຳ ” ຊຶ່ງແມ່ນຈຸດຄວາມງາມດ້ານວັດທະນະທຳ ແລະ ເຕັມໄປດ້ວຍລັກສະນະວັດທະນະທຳມະນຸດຂອງຊາວພາກໃຕ້ຫວຽດນາມ.
ປະເພນີໄຫວ້ບູຊາບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດ |
ເມື່ອຮອດເວລາດອກເໝີຍ, ດອກເບັນຈະມາດພາກັນແຕກດອກອອກໜໍ່ເອ້ຄວາມງາມ ກໍບົ່ງບອກເຖິງລະບານໃໝ່, ບຸນເຕັດໄດ້ວຽນມາບັນຈົບຄົບຮອບອີກວາລະໜຶ່ງ. ນີ້ກໍແມ່ນໂອກາດທີ່ຊາວພາກໃຕ້ໄດ້ພັກຜ່ອນກະກຽມຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດ, ລະດູບານໃໝ່ ພາຍຫຼັງອອກແຮງງານດ້ວຍຄວາມອິດເມືຶ່ອຍ. ແຕ່ປາງກ່ອນ, ຊາວກະສີກອນຢູ່ດິນແດນພາກໃຕ້ໄດ້ມີຈຸດພິເສດສະເພາະໃນປະເພນີເຊື້ອເຊີນປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ໄດ້ລ່ວງລັບມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບຄອບຄົວ. ປະເພນີທີ່ລຽບງ່າຍນີ້ ພັດມີຄວາມໝາຍທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ໃນຊີວິດດ້ານຈິດວິນຍານຂອງຊາວພາກໃຕ້. ມັນປຽບເໝືອນຂົວເຊື່ອມຕໍ່ລະຫວ່າງອະດີດຕະການກັບປະຈຸບັນໃນແຕ່ລະຄອບຄົວຢູ່ດິນແດນພາກໃຕ້.
ບຸນເຕັດຢູ່ດິນແດນພາກໃຕ້ ເລີ່ມຕົ້ນແຕ່ເດືອນ 12 ໄລ່ຕາມຈັນທະປະຕິທິນ. ຕາມມື້ທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້ນັ້ນ, ບັນດາຄອບຄົວ, ວົງຕະກູນ, ຈາກຜູ້ເຖົ້າຜູ້ແກ່ຕະຫຼອດຮອດໄວໜຸ່ມຕ່າງກໍພາກັນໄປຍັງເຂດປ່າຊ້າ ເພື່ອເຮັດອະນາໄມ, ທຳຄວາມສະອາດຫຼືບູລະນະປະຕິສັງຂອນສຸສານ ແລະ ເຊື້ອເຊີນບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບກັບເມືອຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບລູກຫຼານໃນຄອບຄົວ. ນັກຄົ້ນຄ້ວາວັດທະນະທຳພື້ນເມືອງ ຮີ່ງຫງອກຈາງ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ :
“ ຕາມສາດສະໜາຂົງຈືແລ້ວ, ນີ້ແມ່ນໂອກາດເພື່ອສົມມະນາຄຸນຕໍ່ບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ສະແດງໃຫ້ເຫັນຄວາມກະຕັນຍູ, ອວາຍໜ້າເມືອຫາກົກເຄົ້າເຫງົ້າກໍ, ແລະ ສະແດງໃຫ້ເຫັນຫຼັກສິນທຳ “ກິນເຂົ້າຄິດຮອດຄຸນນາ, ກິນປາຄິດຮອດຄຸນນ້ຳ ” ຂອງຊາດຫວຽດນາມ. ທັງນີ້ກໍເພື່ອເປັນສຶກສາອົບຮົມໃຫ້ລູກຫຼານກ່ຽວກັບມູນເຊື້ອອັນດີງາມໂດຍບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍໄດ້ກໍ່ຕັ້ງຂຶ້ນເພື່ອສືບທອດໃຫ້ລູກຫຼານຈົ່ງຮັກສາໄວ້ ”
ປະເພນີເຊື້ອເຊີນປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ໄດ້ລ່ວງລັບມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບຄອບຄົວແມ່ນມີຄວາມໝາຍດ້ານຈິດວິນຍານທີ່ມີມາແຕ່ດົນນານຂອງຊາວຫວຽດນາມເວົ້າລວມ ແລະ ຊາວພາກໃຕ້ເວົ້າສະເພາະ. ນີ້ກໍຍັງແມ່ນໂອກາດເພື່ອໃຫ້ທຸກໆຄົນໃນຄອບຄົວໄປລາຍງາຍຕໍ່ບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບຮັບຊາບໝາກຜົນແຫ່ງການເຮັດວຽກ,ອອກແຮງງານໃນຕະຫຼອດປີ ພ້ອມກັບເລື່ອງດີ, ເລື່ອງມ່ວນ, ການເດີນທາງໄປແດນໄກ, ເລື່ອງທຳມາຄ້າຂາຍ, ການແຕ່ງດອງ, ສູ່ຂໍ…ດ້ວຍຄວາມສຳນຶກດັ່ງກ່າວ, ສຳລັບບຸນເຕັດຂອງຊາວພາກໃຕ້ຫວຽດນາມແລ້ວ, ກ່ອນອື່ນໝົດແມ່ນຕ້ອງກະກຽມໃຫ້ແກ່ບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບ, ແລ້ວຈຶ່ງຮອດການສ້າງຄວາມມ່ວນຊື່ນໃຫ້ແກ່ບັນດາຜູ້ທີ່ພວມມີຊີວິດ. ນັກຄົ້ນຄ້ວາວັດທະນະທຳພື້ນເມືອງ ເຈືອງຫງອກເຕືອງ ຢູ່ແຂວງຕ່ຽນຢາງ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ :
“ ຮອດບຸນເຕັດ, ທຸກໆຄົນກໍໄດ້ພັກຜ່ອນ, ໄດ້ຮັບປະທານອາຫານຫຼາຍເຍື່ອງ, ໄດ້ໄປທ່ຽວຫຼີ້ນ, ອວຍພອນປີໃໝ່ຕໍ່ກັນ, ແຕ່ກໍໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດ ຢູ່ແຕ່ລະຄອບຄົວ ກໍລ້ວນແຕ່ທຳພິທີໄຫວ້ບູຊາບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບ. ເມື່ອເຮົາໄດ້ກິນອີ່ມ, ນຸ່ງອຸ່ນ, ມີຄວາມເບີກບານມ່ວນຊື່ນໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດນັ້ນ, ບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບໄປແລ້ວ ກໍຕ້ອງໄດ້ກິນອີ່ມ, ນຸ່ງອຸ່ນ, ມີຄວາມເບີກບານມ່ວນຊື່ນໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດເຊັ່ນກັນ ”
ດ້ວຍຄວາມໝາຍເຊັ່ນນັ້ນ, ການກະກຽມແທນບູຊາ, ພາເຂົ້າເພື່ອໄຫວ້ບູຊາບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດ ໄດ້ຮັບຖືເປັນສຳຄັນທີ່ສຸດຈາກຊາວພາກໃຕ້. ແຕ່ຮຸ່ງເຊົ້າຂອງວັນທີ 30 ຂອງບຸນເຕັດ, ທຸກໆຄົນໃນຄອບຄົວຕ່າງກໍໄປຊື້ເຄື່ອງຂອງ, ກະກຽມໃຫ້ແກ່ພິທີໄຫວ້ບູຊາໃນບຸນເຕັດ. ພວກແມ່ຍິງແມ່ນກະກຽມປຸງແຕ່ງບັນດາເຍື່ອງອາຫານ, ສ່ວນເພດຊາຍ ແມ່ນກະກຽມເຄື່ອງຂອງຖະຫວາຍບູຊາ, ເຮັດອະນາໄມ, ທຳຄວາມສະອາດ, ປະດັບປະດາເຮືອນຊານໃຫ້ສວຍງາມເພື່ອຕ້ອນຮັບບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບຄອບຄົວ. ຕອຍບ່າຍວັນທີ 30 ຂອງບຸນເຕັດ, ເມື່ອວຽກງານທຸກຢ່າງໄດ້ເຮັດສຳເລັດເປັນທີ່ຮຽບຮ້ອຍແລ້ວ, ກໍແມ່ນຈຸດເວລາທີ່ບັນດາຜູ້ອາຍຸສູງໃນຄອບຄົວ ເລີ່ມທຳພິທີໄຫວ້ບູຊາເພື່ອເຊື້ອເຊີນບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ທີ່ໄດ້ລ່ວງລັບມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພ້ອມກັບລູກຫຼານໃນຄອບຄົວ. ໃນແທ່ນບູຊາ ກໍຕ້ອງມີພາໝາກໄມ້ 5 ຊະນິດ, ມີພາເຂົ້າປະກອບດ້ວຍບັນດາເຍື່ອງອາຫານພື້ນເມືອງຂອງຊາວພາກໃຕ້ ນອກຈາກນັ້ນກໍຍັງມີໂຖປັກດອກເບັນຈະມາດ 5 ດອກຊຶ່ງເປັນສັນຍາລັກແຫ່ງຄວາມມີບຸນ, ພ້ອມກັບເຄື່ອງຂອງບູຊາອື່ນໆອີກ. ສຳລັບການໄຫວ້ບູຊາບັນພະບຸລຸດ ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ ແມ່ນຕ້ອງປະຕິບັດໃນ 3 ມື້ບຸນເຕັດ ແລະ ສຳລັບອາຫານກໍຕ້ອງປ່ຽນເຍື່ອງໃນແຕ່ລະວັນ. ລຸງ ຮີງວັນຮຶງ ຊາວ ຕ່ຽນຢາງ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ :
“ ເຮົາຕ້ອງຖືວ່າປູ່ຍ່າຕາຍາຍພວມມີຊີວິດຢູ່ບ່ອນໃດບ່ອນໜຶ່ງ, ແລ້ວຮອດບຸນເຕັດ, ເຮົາກໍເຊື້ອເຊີນພວກເພິ່ນມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດກັບຄອບຄົວ, ແລ້ວ ເຮົາກໍຈູດທູບທຽນ, ຖະຫວາຍດອກໄມ້, ອາຫານບູຊາ. ໃນ 3 ມື້ບຸນເຕັດເຮົາກິນຫຍັງ ກໍເຊີນປູ່ຍ່າຕາຍາຍກິນອັນນັ້ນ, ແຕ່ໃນຊຸມມື້ບຸນເຕັດ ອາຫານຕ້ອງພິເສດກວ່າ ”
ດ້ວຍພິທີໄຫວ້ບູຊາເຊື້ອເຊີນບັນພະບຸລຸດ, ປູ່ຍ່າຕາຍາຍ, ຜູ້ໄດ້ລ່ວງລັບມາຕ້ອນຮັບບຸນເຕັດພື້ອມກັບຄອບຄົວຄົວນັ້ນ, ບັນພະບຸລຸດ, ປູ່ຍ່າຕາຍາຍກໍໄດ້ຮັບຖືປຽບເໝືອນເຈົ້າຖິ່ນເຈົ້າຖານ ຊຶ່ງໃນແຕ່ລະວັນໄດ້ຕິດຕາມວຽກງານທຸກຢ່າງໃນຄອບຄົວ, ບອກເຕືອນລູກຫຼານຈົ່ງຮັກສາມູນເຊື້ອອັນດີງາມໃນວົງຕະກູນ, ຮັກສາວິຖີຊີວິດທີ່ດີ, ມູນເຊື້ອມັກຮຽນ, ດຸໝັ້ນຂະຫຍັນພຽນທຳມາຫາກິນ, ສ້າງຊີວິດແບບສຸດຈະລິດ, ຢູ່ໃນສິນ ກິນໃນທຳ, ປາສະຈາກສິ່ງທີ່ຊົ່ວຮ້າຍ…. ນັ້ນກໍແມ່ນຈຸດວັດທະນະທຳທີ່ເປັນມູນເຊື້ອຊຶ່ງຊາວພາກໃຕ້ຫວຽດນາມໄດ້ຮັກສາໄວ້ນັບແຕ່ໃດໆມາ.