ธงชาติสหรัฐและอิหร่าน (AFP)

ตามข้อตกลงนี้ นักโทษ 4 คนที่เป็นพลเมืองสหรัฐที่ถือ 2 สัญชาติถูกคุมขังในอิหร่านในหลายปีที่ผ่านมาด้วยข้อกล่าวหาหลายข้อ รวมถึงการเป็นสายลับและถูกคุมขังในอิหร่านจะได้รับการปล่อยตัวเพื่อแลกกับนักโทษ 4 คนที่เป็นชาวอิหร่านถูกกักขังในสหรัฐ นอกจากนี้ ทรัพย์สินในต่างประเทศมูลกว่า 7 พันล้านดอลลาร์สหรัฐของอิหร่านที่ถูกอายัดซึ่งส่วนใหญ่ในสาธารณรัฐเกาหลีก็ถูกปลดล็อคตามข้อตกลงนี้ด้วย

ถึงแม้ว่าฝ่ายเตหะรานแสดงความเห็นว่า ปัญหาการแลกเปลี่ยนนักโทษนี้ไม่เกี่ยวข้องกับข้อตกลงนิวเคลียร์และเป็นปัญหาด้านมนุษยธรรมเท่านั้น แต่นี่ก็เป็นสัญญาณในเชิงบวกเพื่อจะเปิดทางให้แก่การฟื้นฟูข้อตกลง JCPOA

การเจรจากำลังเข้าสู่ระยะสุดท้ายหรือไม่?

การเจรจาเพื่อฟื้นฟูข้อตกลง JCPOA ได้เริ่มขึ้นเมื่อเดือนเมษายนปี 2021 ณ กรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย แต่ถึงเดือนมีนาคมปีนี้ได้ถูกระงับเนื่องจากความแตกต่างทางการเมืองระหว่างเตหะรานกับวอชิงตัน และการเจรจารอบล่าสุดมีขึ้น ณ เมืองหลวงของออสเตรียเมื่อต้นเดือนสิงหาคมที่ผ่านมา โดยเมื่อวันที่ 8 สิงหาคม สหภาพยุโรปได้เผยแพร่เอกสารฉบับสุดท้ายของร่างแผนการตัดสินใจในการฟื้นฟูข้อตกลง JCPOA หลังจากนั้น อิหร่านและสหรัฐได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็นเกี่ยวกับข้อเสนอของสหภาพยุโรป แต่จนถึงขณะนี้ยังไม่สามารถบรรลุผลงานใดๆ เนื่องจากเตหะรานและวอชิงตันยังไม่สามารถตกลงกันในหลายด้าน

โดยเตหะรานได้ย้ำถึงปัจจัย "ค้ำประกันความไว้วางใจ" หลายครั้งในการเจรจาเพื่อฟื้นฟูข้อตกลง JCPOA ในการให้สัมภาษณ์สถานีวิทยุสาธารณะแห่งชาติของสหรัฐหรือ NPR ซึ่งได้รับการเผยแพร่บนเว็บไซต์ของกระทรวงการต่างประเทศอิหร่านเมื่อเร็วๆ นี้ รัฐมนตรีต่างประเทศอิหร่าน Hossein Amir-Abdollahian ได้ย้ำว่า เตหะรานยืนหยัดทัศนะว่า การทูตเป็นมาตรการแก้ไขปัญหาการหยุดชะงัก อีกทั้ง มีความเคร่งครัดและจริงใจเพื่อบรรลุข้อตกลงที่ยั่งยืนและยาวนาน

ในการแถลงข่าวประจำสัปดาห์เมื่อวันที่ 3 ตุลาคม นาย นัสเซอร์ คานานี โฆษกกระทรวงต่างประเทศอิหร่านกล่าวว่า ผู้ประสานงานยุโรปและคนกลางกำลังพยายามแลกเปลี่ยนข้อมูลเพื่อมุ่งบรรลุความตกลงระหว่างอิหร่านกับสหรัฐ อีกทั้ง ยืนยันว่า ถ้าหากรัฐบาลสหรัฐแสดงเจตนาดีทางการเมือง มีความเป็นไปได้สูงที่จะสามารถบรรลุข้อตกลงในเร็ววัน

โฆษกกระทรวงการต่างประเทศอิหร่าน (IRNA)

ช่วงเวลาที่เหมาะสมเพื่อให้ข้อตกลง JCPOA ฟื้นตัว

หลังจากเจรจามาเป็นเวลาเกือบ 17 เดือน บรรดานักวิเคราะห์แสดงความเห็นว่า นี่คือช่วงเวลาที่เหมาะสมเพื่อฟื้นฟูข้อตกลงนิวเคลียร์ปี 2015 เพราะไม่เพียงแต่ระงับ “ระเบิดของอิหร่าน” ช่วยลดความเสี่ยงของความไร้เสถียรภาพในภูมิภาคตะวันออกกลางเท้านั้น หากยังสามารถช่วยให้ฝ่ายตะวันตกรับมือวิกฤตพลังงานที่รุนแรงเมื่อฤดูหนาวกำลังจะมาถึง โดยเฉพาะจะช่วยจำกัดความสามารถด้านนิวเคลียร์ของเตหะรานเป็นการชั่วคราวและช่วยยกเลิกมาตรการคว่ำบาตรเตหะราน  อำนวยความสะดวกในการเบิกจ่ายเงินหลายพันล้านดอลลาร์สหรัฐที่ถูกอายัด ตลอดจน รายได้จากน้ำมันและก๊าซของอิหร่าน หลังจากนั้น อิหร่านสามารถ "เพิ่ม" น้ำมันเข้าสู่ตลาดได้ประมาณ 1 ล้านบาร์เรลต่อวัน ซึ่งอย่างน้อยก็จะช่วยทดแทนแหล่งจัดสรรน้ำมันของรัสเซียไปยังยุโรปได้บางส่วน และช่วยปรับราคาพลังงานของโลกลดลง

แต่อย่างไรก็ตาม การฟื้นฟูข้อตกลง JCPOA จะรวมถึงกลไกการตรวจสอบที่เข้มงวดเพื่อยืนยันว่า อิหร่านปฏิบัติตามพันธกรณีหรือไม่ ข้อตกลงนี้จะไม่ครอบคลุมถึงกิจกรรมทางการทหารปลอดนิวเคลียร์ใดๆ ของอิหร่าน เช่นการสนับสนุนองค์การก่อการร้าย ขณะนี้ อิหร่านยังคงแสวงหาวิธีการเพื่อค้ำประกันว่า ในอนาคต ทางการสหรัฐจะไม่ถอนตัวออกจากข้อตกลงนี้อีก เนื่องจากทางการของประธานาธิบดี โจ ไบเดน ได้ประกาศหลายครั้งว่า จะธำรงหน้าที่ๆของตนแต่ไม่สามารถค้ำประกันการมีผลบังคับใช้ทางกฎหมายกับทางการสหรัฐชุดใหม่ อิหร่านอยากได้รับการค้ำประกันในการรวมอยู่ในข้อความฉบับใหม่เพื่อลดผลกระทบในทางลบที่อาจเกิดขึ้นต่อเศรษฐกิจอิหร่านถ้าหากข้อตกลงประสบความล้มเหลวอีกครั้ง ตามการประเมินของฝ่ายตะวันตก ถ้าหากการค้ำประกันนี้ได้รับการระบุในข้อตกลงฉบับใหม่จะอนุญาตให้บริษัทต่างประเทศสามารถดำเนินการในอิหร่านต่อไปได้เป็นเวลาสองปีครึ่งโดยไม่ต้องกลัวว่า ถูกคว่ำบาตรแม้กระทั่งข้อตกลงจะล้มเหลว

ถึงแม้ว่าจะมีสัญญาณในเชิงบวก แต่ตามความเห็รจากบรรดานักวิเคราะห์ดูเหมือนว่าข้อตกลงฉบับใหม่จะมีเนื้อหาน้อยกว่าและอ่อนแอกว่าข้อตกลง JCPOA ปี 2015 แต่อย่างไรก็ตาม ในสภาวการณ์ในปัจจุบัน การบรรุลข้อตกลงใดๆ ก็ล้วนเป็นสิ่งที่น่าชื่นชม อันเป็นการยืนยันถึงความไว้วางใจและสร้างแรงผลักดันให้แก่ข้อตกลงฉบับสุดท้าย.