ข้ามผ่านกาลเวลามาแสนนาน บรรดาปราสาทหินจามอายุนับพันปีที่ภาคกลางตอนล่างของเวียตนาม ยังยืนเด่นเป็นสง่า นับเป็นความลึกลับคู่กับดินแดนที่มีอากาศแปรปรวนเฉกเช่นกับภาคกลางเวียตนาม แห่งนี้.สิ่งนี้เป็นประจักษ์พยานให้เห็นถึงช่วงเวลาอันรุ่งเรืองของอาณาจักรจามปาโบราณราวศตวรรษที่ 10-14..  อาณาจักรจามปาโบราณเริ่มก่อตั้งอาณาจักรตั้งแต่ก่อนคริสตกาลและเจริญ รุ่งเรืองที่สุดในราวศตวรรษที่ 10-14 และเขตภาคกลางตอนล่างของเวียตนามมีบทบาทเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรจามปา ในปัจจุบันนี้ยังปรากฏหลักฐานปราสาทหินจามโบราณให้เห็นในเขตนี้มากมาย ในศาสนาที่ถือกำเนิดในอินเดีย ปราสาทหินจามมีสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นของศาสนาพราหมณ์ฮินดู คือมียอดแหลมสัญลักษณ์ของเขาพระสุเมรุ ที่สถิตย์ของบรรดาทวยเทพ ในรัชกาลของกษัตริย์จามปามแต่ละพระองค์ จะทรงให้สร้างปราสาทหินมากมาย ดังปรากฏให้เห็นเป็นจำนวนมากกระจายในหลายจังหวัดภาคกลางเวียตนาม เช่น ที่ หมี่เซิน กว่างนาม ..บิ่งดิ่งห์ นาตรัง นิงถ่วน บิ่งถ่วน..ปราสาทหินเหล่านี้เป็นหนึ่งในสถาปัตยกรรมด้านศาสนาที่เป็น เอกลักษณ์เฉพาะของชนชาติจามปา ซึ่งได้รับอิทธิพลศิลปะของศาสนาฮินดู..

จากการศึกษาค้นคว้าของนักโบราณคดีพบ ว่า ปราสาทหินจามที่ออกแบบอย่างอลังการและมีขนาดใหญ่ทีสุดในอาเซียน จะอยู่ในพื้นที่จังหวัดบิ่งดิ่ง กระจายตัวอยู่ในตัวนคร กวีเญิน และอีกสามอำเภอของจังหวัดนี้ ซึ่งเป็นบริเวณที่ตั้งของเมืองโบราณโด่บ่าน เมืิองหลวงของอาณาจักรจามปาโบราณ ปราสาทหินจามที่บิ่งดิ่ง จะมีลักษณะสี่เหลี่ยม มีหลายชั้น ตัวปราสาทแกะสลักรูปครุฑยกมือสองข้างแบกตัวปราสาทไว้ ปัจจุบันนี้ปราสาทหินจามได้รับการบูรณะและดูแลเป็นอย่างดี เพื่อที่จะเสนอขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก..ปราสาทหินจามที่ถือว่าสวยงามและเป็น มุขเม็ดงามทีสุดคือ ปราสาทหินโปร กรง กะราย ที่นคร ฟานราง จังหวัด นิงถ่วน.. ปราสาทหินแห่งนี้มีสถาปัตยกรรมและศิลปะการแกะสลักขั้นสูงสุด สร้างขึ้นในศตวรรรษที่ 13 รัชสมัยกษัตริย์... ศรีหวรมัน สร้างขึ้นเพื่อรำลึกถึงวีรกรรมของกษัตริย์จามพระนาม โปร กรง กะราย.. อีกแห่งคือปราสาทหิน โป นากา ที่นครนาตรัง ตั้งอยู่บนยอดเขาต้นแมน้ำนาตรัง สถาปัตยกรรมของปราสาทหินแห่งนี้แกะสลักงดงาม ใหญ่โตภายในมีรูปเคารพของพระเเม่อุมาเทวี มเหสีของพระศิวะ ทุกวันจะมีชาวเวียตนามเดินทางมาขอพรเป็นจำนวนมาก..
ตอนแรกที่ผมมาเที่ยว เวียตนาม ไม่นึกมาก่อนว่าที่เวียตนามจะมีปราสาทหินเหมือนกับที่ไทยและกัมพูชา..ได้มา สัมผัสเห็นก็รู้สึกประหลาดใจมากที่ปราสาทหินในเวียตนามดูไม่คล้ายของในไทย เลย..สถาปัตยกรรมสวยแปลกตาไปอีกแบบดูแล้วประทับใจมากควรที่คนไทยจะมาเที่ยว ศึกษาเพื่อที่จะนำมาค้นคว้าเพิ่มเติมความรู้ด้านประวัติศาสตร์ต่อไป..