ถึงแม้ในกลุ่ม 10 ประเทศสมาชิกอาเซียน จำนวนประเทศที่มีส่วนเกี่ยวข้องโดยตรงกับอธิปไตยในทะเลตะวันออกนั้นมีไม่มากแต่ปัญหาทะเลตะวันออกยังคงเป็นปัญหาที่ร้อนระอุในการประชุมสุดยอดอาเซียนและการประชุมที่เกี่ยวข้องทุกครั้ง เพราะนี่ไม่ใช่ปัญหาทวิภาคีของบางประเทศในอาเซียนเท่านั้น หากเป็นปัญหาที่ได้รับความสนใจจากทุกประเทศอาเซียนและประเทศต่างๆในภูมิภาคและโลกเพราะมีส่วนเกี่ยวข้องโดยตรงกับสันติภาพ เสถียรภาพ ความมั่นคงและความปลอดภัยในการเดินเรือในทะเลตะวันออก

การเคลื่อนไหวที่กำลังสร้างความวิตกกังวลต่อประชามติอาเซียนและโลกในหลายวันที่ผ่านมาคือการที่จีนได้นำแท่นขุดเจาเข้ามาในไหล่ทวีปของเวียดนามอย่างผิดกฎหมาย ดังนั้นในการประชุมสุดยอดครั้งนี้ อาเซียนจะเน้นหารือเกี่ยวกับการธำรงรักษาสันติภาพ ความมั่นคงและความปลอดภัยในการเดินเรือในภูมิภาค ในการแถลงข่าวต่อสื่อมวลชนเมื่อวันที่ 6 พฤษภาคม นายฝามกวางวิงห์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศเวียดนามได้ยืนยันว่า “นี่คือเนื้อหาที่ได้รับการหารือในการประชุมสุดยอดอาเซียนและการประชุมที่เกี่ยวข้องต่างๆ เช่น การประชุมระดับรัฐมนตรี การประชุมเจ้าหน้าที่อาวุโสอาเซียนหรือ SOM  แน่นอนว่า ผู้นำอาเซียนจะแสดงความกังวลและเรียกร้องให้ทุกฝ่ายใช้ความอดกลั้น ปฏิบัติตามกฎหมายสากล อนุสัญญาสหประชาชาติเกี่ยวกับกฎหมายทางทะเลและแก้ไขการพิพาทด้วยสันติวิธีและไม่ข่มขู่หรือใช้กำลังในทะเลตะวันออก อาเซียนมีหลักการที่ได้รับการลงนามกันแล้วโดยเฉพาะหลักการที่ได้ระบุในแถลงการณ์ว่าด้วยหลักการ 6 ข้อของอาเซียนที่ได้รับการอนุมัติเมื่อเดือนกรกฎาคมปี 2012 ผู้นำทุกคนจะยืนยันอีกครั้งเกี่ยวกับแถลงการณ์นี้อย่างแน่นอน”

แถลงการณ์ 6 ข้อของอาเซียนที่ได้รับการอนุมัติเมื่อเดือนกรกฎาคมปี 2012 นั้นมีเนื้อหาคือการรักษาสันติภาพ เสถียรภาพ ความมั่นคง ความปลอดภัยในการเดินเรือในทะเลและความปลอดภัยทางอากาศในทะเลตะวันออก โดยย้ำถึงการปฏิบัติตามกฎหมายสากลและอนุสัญญาสหประชาชาติเกี่ยวกับกฎหมายทางทะเล ปฏิบัติแถลงการณ์เกี่ยวกับการปฏิบัติของทุกฝ่ายในทะเลตะวันออกหรือดีโอซีอย่างสมบูรณ์และมุ่งสู่การอนุมัติร่างระเบียบการปฏิบัติต่อกันในทะเลตะวันออกหรือซีโอซีโดยเร็ว  ในกระบวนการแก้ไขปัญหาที่ซับซ้อนต้องมีความอดกลั้นไม่ทำให้สถานการณ์ตึงเครียดยิ่งขึ้น และที่สำคัญที่สุดคือต้องเคารพสิทธิของทุกประเทศริมฝั่งทะเลอธิปไตยไหล่ทวีปและเขตเศษรฐกิจจำเพาะตามอนุสัญญาสหประชาชาติเกี่ยวกับกฎหมายทางทะเลปี 1982

ซึ่งสามารถเห็นได้ชัดว่า การเคลื่อนไหวดังกล่าวของฝ่ายจีนกำลังเดินสวนทางกับคำมั่นและข้อตกลงของภูมิภาค รวมทั้งแถลงการณ์ดีโอซีและแถลงการณ์ร่วมอาเซียน - จีนระดับสูงที่ได้อนุมัติในโอกาสรำลึกครบรอบ 10 การปฏิบัติแถลงการณ์ดีโอซี ซึ่งสถานการณ์ที่ซับซ้อนในทะเลตะวันออกปัจจุบันกำลังสร้างความท้าทายต่อบทบาทของอาเซียนในการแก้ไขปัญหาพิพาทกันในทะเลตะวันออก

ดังนั้น ในการประชุมครั้งนี้ อาเซียนต้องยืนยันอีกครั้งถึงคำมั่นที่ได้บรรลุเกี่ยวกับการธำรงรักษาสันติภาพ ความมั่นคง ความปลอดภัยในการเดินเรือในทะเลตะวันออก รวมทั้งการเสร็จสิ้นกรอบทางนิตินัยที่มั่นคงโดยเร็วเพื่อเป็นพื้นฐานแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นอย่างซับซ้อน นายเลหายบิ่งห์ รักษาการอธิบดีกรมสารนิเทศสังกัดกระทรวงการต่างประเทศเวียดนามเผยว่า “เวียดนามเรียกร้องให้ทุกประเทศต้องปฏิบัติข้อกำหนดต่างๆในแถลงการณ์ดีโอซีอย่างเคร่งครัดเพื่อสันติภาพ เสถียรภาพและการพัฒนาของภูมิภาค สำหรับร่างระเบียบการปฏิบัติต่อกันในทะเลตะวันออกหรือซีโอซี เวียดนามมีทัศนะเหมือนกับบรรดาประเทศอาเซียนว่า ต้องมีร่างระเบียบการฯดังกล่าวโดยเร็ว ซึ่งจะเป็นพื้นฐานทางนิตินัยและคลอบคลุมทุกด้านที่เกี่ยวข้องกับการพิพาทในทะเลตะวันออก เพื่อเป้าหมายสันติภาพ เสถียรภาพและการพัฒนาของภูมิภาคบนพื้นฐานของสิทธิและผลประโยชน์ที่ชอบธรรมของทุกประเทศริมฝั่งทะเล”

เมื่อปี 2012 อาเซียนได้ออกแถลงการณ์ว่าด้วยหลักการ 6 ข้อเกี่ยวกับปัญหาทะเลตะวันออกของอาเซียนได้แก้ไขข้อสงสัยเกี่ยวกับความขัดแย้งกันระหว่างบรรดาประเทศสมาชิกเกี่ยวกับปัญหาทะเลตะวันออกที่เพิ่งปรากฎหลังจากที่การประชุมรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศอาเซียนครั้งที่ 45 ไม่สามารถออกแถลงการณ์ร่วมได้

สองปีได้ผ่านพ้นไป อาเซียนพยายามสามัคคีกัน ร่วมกันพัฒนาบทบาทเป็นศูนย์กลางในปัญหาที่ร้อนระอุต่างๆของภูมิภาค รวมทั้งปัญหาทะเลตะวันออกอยู่เสมอเพราะผลประโยชน์ของแต่ละประเทศไม่สามารถแยกออกจากผลประโยชน์ของภูมิภาคได้ ดังนั้น ไม่เพียงแต่บรรดาประเทศที่มีทะเลจะมีส่วนเกี่ยวข้องเท่านั้น หากรวมถึงทุกประเทศในกลุ่มอาเซียนก็ต้องมีหน้าที่ความรับผิดชอบในการธำรงรักษาสันติภาพในทะเลตะวันออก ในขณะที่อาเซียนและบรรดาประเทศที่เกี่ยวข้องกำลังพยายามเพื่อให้ซีโอซีกลายเป็นความจริงโดยเร็ว พยายามสร้างสรรค์ประชาคมอาเซียนที่สามัคคีและเจริญรุ่งเรือง การจงใจละเมิดคำมั่นและเดินสวนกับความพยายามของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องโดยไม่สนใจต่อกฎหมายสากลจะไม่ได้รับการสนับสนุน โดยการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งที่ 24 และการประชุมที่เกี่ยวข้องต่างๆ ซึ่งจะมีขึ้น ณ กรุงเนปีดอ ประเทศพม่าเป็นเวลาสองวันจะเดินตามแนวทางดังกล่างอย่างแน่นอน./.