Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Sau ngày Quốc khánh 2/9/1945, chính quyền nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ đối mặt với nhiều khó khăn, nạn đói, nạn dốt, nạn ngoại xâm bủa vây tứ phía. Chiến dịch chống nạn mù chữ, tiêu diệt giặc dốt được coi  là nhiệm vụ cấp bách thứ hai trong 6 nhiệm vụ cấp bách của chính quyền cách mạng. Ở vùng đầm phá tỉnh Thừa Thiên Huế câu chuyện về xóa mù chữ cư dân vạn đò trở thành nhiệm vụ thường xuyên của chính quyền địa phương cũng như của từng người dân cho đến bây giờ.

Trong căn nhà nhỏ nằm tại khu tái định cư Kim Long, thành phố Huế, hồi ức câu chuyện dạy học cho trẻ em vạn đò được bà Bạch Thị Ngọc Hạnh bắt đầu từ những năm tháng khốn khó. Trước đây, gia đình bà sống ở khu vực Bến Me, thành phố Huế. Học xong trung học phổ thông cũng là năm đất nước thống nhất 1975. Bến Me hồi đó là xóm vạn đò nghèo. Bà con lênh đênh trên sông nước mưu sinh, chuyện học hành của con cái chẳng ai để ý đến, trẻ em đều thất học.

Vốn yêu trẻ, bà Hạnh lập lớp học xóa mù cho các em. Hàng đêm, bà tổ chức các buổi vui chơi, tập cho các em hát, đọc, viết. Thấy vui nên trẻ em cả xóm kéo nhau đến học. Đêm đêm, bên bến sông, lớp học xóa mù của bà Hạnh “gieo” ước mơ cho lũ trẻ vạn đò.

Lớp học tình thương của cô Ngọc Hạnh ở khu tái định cư Kim Long. - Ảnh: VOV

Năm 1995, thành phố Huế di dời xóm vạn đò Bến Me lên khu tái định cư phường Kim Long. Nhà nước có chính sách hỗ trợ giúp trẻ em đến trường. Nhưng phần lớn trẻ em ở khu tái định cư đã quá tuổi, phần thì không theo kịp chương trình học phổ thông vì thế nhiều em bỏ học. Bà Hạnh vẫn tiếp tục dạy học miễn phí, giúp các em biết đọc biết viết, dìu dắt các em thành người có ích.

Nay, tuổi đã cao, bà Bạch Thị Ngọc Hạnh vẫn dạy các em học, để thấy cuộc sống mình thêm ý nghĩa, quên những mệt nhọc, lo toan: “Mình thấy các em rất là tội, giống như bản thân con cái mình vậy, nếu như gặp vào hàn cảnh đó thì bậc làm cha làm mẹ nào cũng thấy tội cho con cái nhưng mà với điều kiện của họ là làm không đủ ăn, không no lòng thì lấy gì cho con cái ăn học. Từ đó, mình nghĩ rằng trong một đêm mình bỏ ra 2 hoặc 3 tiếng đồng hồ mình cống hiến cho các cháu, mình tạo được gì có ích cho các cháu thì mình làm thôi.”

10 năm về trước, tỉnh Thừa Thiên Huế thực hiện cuộc di dân lên bờ quy mô lớn, khoảng 1.000 hộ dân vạn đò ở phường Phú Bình và phường Vỹ Dạ về tái định cư tại phường Hương Sơ, thành phố Huế và xã Phú Mậu, huyện Phú Vang. Khi về khu tái định cư mới, trẻ em đều được cắp sách đến trường. Ông Nguyễn Tri, ở khu tái định cư Hương Sơ, thành phố Huế, cho biết: “Lên đây dân thấy khá giả hơn rồi. Trước sông nước, ở trên đò, muốn đi làm mô thì đem con đem cái theo, không học hành chi được hết. Cuộc sống bà con họ thoải mái, có tái định cư, có nhà cửa đây rồi, bà con đưa con em đi học đầy đủ hết. Được nhà trường, ủy ban phường, họ quan tâm khu tái định cư ni lắm, nếu một gia đình mô khó khăn không đi học thì phường cho sách vở, áo quần để động viên con em đến trường, không để con em bỏ học.”

Lên bờ mưu sinh là một thử thách rất lớn đối với người dân vạn đò, bởi phần lớn không biết chữ, tìm việc làm vô cùng khó khăn. Thời gian đầu, điều kiện kinh tế còn khó khăn lúc đó Nhà nước không có đủ để trợ cấp cho bà con nên đa phần người dân bỏ bờ xuống lại đò. Ông Văn Hữu Cầm, lão thành cách mạng ở thành phố Huế, cho biết: “Khi đến trường thì nói chung, thường các cháu vạn đò học yếu người ta vận động một số khá giỏi dạy kèm, phụ đạo thêm. Có người còn tình nguyện dạy thêm không lấy kinh phí thì các cháu đến tham gia học được. Dần dần, rồi từ đó, các cháu vạn đò trình độ càng ngày càng khá.”

Khu tái dịnh cư vạn đò ở tổ 16 phường Hương Sơ, thành phố Huế. - Ảnh: VOV

Nhờ sự quan tâm của chính quyền, cuộc sống của họ dần dần ổn định. Ai cũng có công ăn việc làm, nhiều người thay đổi ngành nghề như học nghề lái xe, mở các dịch vụ ăn uống, buôn bán nhỏ, nhiều cháu thành đạt trên con đường học tập, có tương lai tốt đẹp. Ông Mai Văn Thành, Tổ trưởng tổ 16, phường Hương Sơ, thành phố Huế, cho biết:“Thời gian bà con tái định cư trong 10 năm ở đây làm đủ ăn, đủ sống, cũng có điều kiện tốt hơn dân vạn đò trước đây rất nhiều. Nói chung, dân vạn đò hồi trước cực khổ nhưng lên đây thì ổn định rồi, nhiều người có nhà cửa khang trang, xe cộ cũng có. Trước đây, dân vạn đò, con em đi học cao nhất là 40%. Hiện nay, tỷ lệ trẻ em đi học đạt từ 90 đến 95%.”

Cuộc sống đã sang trang mới đối với người dân vạn đò. Trẻ em được cắp sách đến trường, không còn cảnh lênh đênh theo cha mẹ trên sông nước lấy cát, sỏi hay đánh bắt tôm, cá trên sông. Mười năm lên bờ, nếp sống cũ hằn sâu của bao thế hệ cư dân vạn đò đổi thay dần, bắt nhịp với cuộc sống hiện đại.