“Hành trình mùa đông” của nhà soạn nhạc thiên tài Franz Schubert lần đầu được thể hiện bằng tiếng Việt trên sân khấu Nhà hát Oper in der Krypta, Áo.

Chia sẻ về “Hành trình mùa đông”, dịch giả Chu Thu Phương cho biết: “Tôi đã từng sống tại nhiều đất nước. Và tôi nhận thấy tại mỗi đất nước mình từng gắn bó một thời gian, tôi đều có một tình cảm rất đặc biệt. Tôi được hưởng thụ những nét đặc sắc trong văn hóa của đất nước ấy, và tôi thường trả lại một điều gì đó như đáp lại một món nợ ân tình. Món nợ ân tình ấy, với Đức, đó là tập thơ “Khúc đệm trữ tình” của Heinrich Heine; với Nhật, đó là tập thơ “Tóc Rối” của Yosano Akiko; còn với Áo - thì sao?

Tới Áo, tôi nhận thấy vẻ đẹp tuyệt vời của nhạc cổ điển, của opera, của các ca khúc nghệ thuật ngập tràn không gian. Trong một buổi tham quan quận Döbling của thành phố Vienna, người hướng dẫn khi ấy là TS. Patrick Horvath đã dừng lại giới thiệu về một cây bồ đề Schubert. Tôi rất tò mò, không hiểu tại sao cây bồ đề ấy lại tên là cây bồ để Schubert? Chính từ cái tò mò ấy, mà tôi biết được nước Áo không chỉ có một cây bồ đề Schubert mà có đến hàng trăm cây bồ đề Schubert và tầm quan trọng của bài hát “Cây bồ đề” của nhạc sĩ Franz Schubert đối với Áo, và cũng là lần tôi choáng váng trước vẻ đẹp của tập ca khúc “Hành trình mùa đông”. Đó chính là khởi đầu của mối quan tâm của tôi đến tập ca khúc ấy. Với “Hành trình mùa đông”, tôi đã tìm ra nét đẹp của Áo làm trái tim mình thổn thức, và hiểu ra, đây chính là cái tôi sẽ dịch trả lại món nợ ân tình cho đất nước này”. 

Dịch giả Chu Thu Phương

Để có thể mang đến bản dịch hoàn hảo, chị đã hợp tác với dịch giả Ngô Tự Lập. Chia sẻ về quá trình làm việc, chị nói: “Bước vào hợp tác với nhau, mỗi người chúng tôi đều phải vượt qua nỗi lo ngại riêng. Chúng tôi hiểu sâu sắc rằng bất cứ nhà văn nào cũng rất yêu con chữ của mình và đương nhiên là không muốn nhân nhượng với người phê bình. Nhưng ý niệm chung về một bản dịch hoàn hảo và mục đích chung là cái giúp chúng tôi cùng nhìn về một hướng, hợp tác trong tôn trọng và ngưỡng mộ lẫn nhau để cho ra một tác phẩm chung thật đẹp. Bản dịch “Hành trình mùa đông” là kết hợp những điểm đẹp nhất trong lời dịch của hai chúng tôi, là tình yêu chúng tôi dành cho tập ca khúc ấy”.

Bên cạnh dịch giả Ngô Tự Lập, dự án này còn có sự giúp sức của Giám đốc Nhà hát opera dưới hầm mộ nhà thờ thánh Peter, Vienna, là bà Dorothee Stanglmayr. Chính bà đã ngỏ lời mời chị Thu Phương hợp tác để đưa “Hành trình mùa đông” bằng tiếng Việt lên sân khấu nhà hát.

Bà Dorothee Stanglmayr, Giám đốc Nhà hát opera dưới hầm mộ nhà thờ thánh Peter, Vienna

Đánh giá về tác phẩm, bà Dorothee Stanglmayr nhận định: “Giữ được vẻ đẹp nguyên gốc cho âm nhạc của Schubert qua bản dịch là điều vô cùng quan trọng đối với cô Chu Thu Phương. Chứng kiến tình yêu và sự nghiêm túc cũng như phẩm chất làm việc cô ấy dành cho tác phẩm khiến tôi phải tôn trọng. Và điều đó lại đưa tôi trở về đề tài trong những dòng viết đầu tiên của tôi. Văn hóa là gì? Điểm thu hút của văn hóa là gì và tại sao chúng ta tìm thấy nét thu hút chúng ta ở nơi này mà ở nơi khác thì không? Không phải lúc nào đó cũng chỉ là chất lượng. Làm tốt thôi là chưa đủ. Đó là niềm đam mê cống hiến hết mình cho một đề tài, thái độ kiên quyết khi phải tận hiến hết mình, không khoan nhượng cho đề tài đó”.

“Hành trình mùa đông” do các ca sĩ Florian Pejrimovski, Hans-Jörg Gaugelhofer, nghệ sĩ piano Ekaterina Nokkert thể hiện. Mến mộ tài năng các nghệ sĩ, chị Thu Phương chia sẻ: “Phải nói giọng hát nam trung-trầm của ca sĩ Florian Pejrimovski, người sẽ trình bày “Hành trình mùa đông” bằng tiếng Đức đã luôn là một món quà rất đặc biệt đối với tôi. Tiếng hát của ca sĩ Florian Pejrimovsky vừa có cái vang vọng bao trùm của giọng bassbariton, lại vừa mang cái trong vắt như giá như sương của mùa đông, dẫn dắt người nghe vào cuộc hành trình mùa đông 24 bài hát của nhà thơ Wilhelm Mueller do nhạc sĩ Franz Schubert phổ nhạc, tạo nên cả một không gian đớn đau, cô độc giữa lòng mùa đông ấy. Có nghe mới hiểu có những cơn đau như một nỗi ám ảnh, cứ cái gió đông về là lại nhớ”. Về ca sĩ Hans-Jörg Gaugelhofer, chị chia sẻ: “Anh hát tự nhiên như thể tiếng hát vốn cần phải như thế. Hơn nữa, tôi kinh ngạc với khả năng cảm thụ âm thanh và ngôn ngữ của anh. Anh học tiếng Việt dường như bằng bản năng và cảm xúc, phát âm của anh trong bài hát rất nuột nà và giàu tình cảm. Thuộc ngần ấy bài hát bằng tiếng Việt trong khoảng thời gian rất ngắn, lại phải học phát âm nữa đối với một người chưa có chút khái niệm nào về tiếng Việt quả là một điều không hề đơn giản”.

(Từ trái sang) Ca sĩ Florian Pejrimovski, Hans-Jörg Gaugelhofer, nghệ sĩ piano Ekaterina Nokkert

Về nghệ sĩ piano Ekaterina Nokkert, dịch giả Thu Phương khen ngợi: “Tôi cũng rất ấn tượng với tiếng đàn của nghệ sĩ piano Ekaterina Nokkert. Chị là người trau chuốt từng âm thanh vang lên, người tạo ra cả một không gian nghệ thuật cho buổi tối của “Hành trình mùa đông”, ngay từ trước khi người ca sĩ cất tiếng hát. Chị là người cân bằng cảm xúc và không gian cho cả một hội trường nhà hát”.

Nghệ sĩ piano Ekaterina Nokkert bày tỏ: “Đối với tôi, tập ca khúc “Hành trình mùa đông” của Schubert có lẽ là một trong những tập ca khúc riêng tư nhất, và cũng là một trong những tập ca khúc mỗi lần ta đánh lên lại là một lần sống lại rất khác nhau. Chủ đề chính của tập ca khúc rất tối tăm - đớn đau, mất mát, trầm cảm, nỗi khát khao cái chết và nỗi lo sợ mình sẽ phát điên. Trong khái niệm biểu diễn đặc biệt này, lại có thêm tiếng Việt tạo nên những biến đổi trong thành phần âm nhạc - các phụ âm trong bản tiếng Việt sẽ không rơi vào điểm bạn chờ đợi chúng sẽ xuất hiện trong tiếng Đức, vì vậy việc chú ý đến giai điệu giọng hát là điều quan trọng hơn hết để giữ toàn bộ hòa tấu hòa hợp được với nhau và cùng với nhau tạo nên một khổ hát chung”.

Dịch giả Chu Thu Phương mong muốn đưa vẻ đẹp những ca khúc nghệ thuật kinh điển của Áo đến gần hơn với tâm hồn người Việt. Đây cũng là một món quà sau những năm tháng sống và làm việc của chị tại Áo, cũng là một đóng góp nho nhỏ của nhóm nghệ sĩ hướng tới Lễ kỷ niệm 50 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Áo cũng như kỷ niệm 225 năm ngày sinh nhạc sĩ thiên tài Franz Schubert./.