(VOV5) - Từ bao đời nay, chiếc gùi đã trở thành một vật dụng rất gần gũi, gắn bó và không thể thiếu trong đời sống, sinh hoạt hàng ngày của đồng bào dân tộc K’ho nói riêng và đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây nguyên nói chung. Nghề đan gùi cũng thể hiện nét đẹp văn hóa của người K’ho. 

Chiếc gùi gắn bó mật thiết với đời sống người K’Ho (Ảnh: baolamdong.vn)

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Trước đây, người K’ho sống bằng nghề trồng lúa nước và làm nương rẫy. Để phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, tổ tiên của người K’ho đã sáng chế ra nhiều loại vật dụng, công cụ sản xuất như rìu, dao, xà gạc rồi đến cái nong nia và những chiếc gùi. Những chiếc gùi gắn bó với đời sống con người, xuất hiện trong mọi mặt sinh hoạt đời sống. Trong những ngày lễ hội, chiếc gùi hoa còn là vật trang trí tôn thêm vẻ duyên dáng cho những cô gái K’ho uyển chuyển trong những vũ điệu của vùng sơn cước.      

Theo kinh nghiệm của người K’ho, muốn đan một chiếc gùi đẹp, bền chắc thì vào tháng 6, tháng 7, đàn ông trai tráng đi vào rừng sâu để chặt nứa (tre). Sau những trận mưa đầu mùa, cây nứa không quá non và cũng không quá già. Những cây mắt dài, thân thẳng và có ngọn cong vút là thích hợp nhất với việc đàn gùi. Cây chặt mang về, phơi nắng cỡ một tuần là có thể đan được.


Bên cạnh việc lựa chọn cây nứa thì con dao gọt cũng không kém phần quan trọng. Dao nhỏ có đầu nhọn hoắt và sắc bén, cộng với sự tỉ mẩn của con người là yếu tố quyết định để tạo ra một chiếc gùi đẹp.

Để hoàn thành một sản phẩm phải mất khá nhiều thời gian và trải qua từng công đoạn: Tìm nguyên liệu, chẻ và vót nứa, đan thân gùi, dây gùi và làm đế gùi. Mỗi công đoạn có phần quan trọng khác nhau, nhưng quan trọng hơn cả là phần chẻ và vót nứa làm thân gùi và dây gùi. Nghề đan gùi đòi hỏi kỹ thuật khá tinh xảo, mất nhiều thời gian nhất là kỹ thuật tạo hoa văn trên sản phẩm, bởi vậy nên thường chỉ những người lớn tuổi mới đủ kiên nhẫn để tạo ra những sản phẩm ưng ý, hàm chứa yếu tố văn hóa và bản sắc dân tộc.

Ông K’Bren, dân tộc Kho, cho biết: "Đan một chiếc gùi bình thường mất hơn 1 tuần, nhưng để đan một chiếc gùi hoa đẹp có khi mất cả tháng. Lớp trẻ cũng được cha ông truyền lại nghề, cũng có những đứa trẻ đam mê. Theo nhu cầu, bà con chúng tôi thành lập các tổ đan  và mong được Nhà nước hỗ trợ về vay vốn để khôi phục nghề đan gùi truyền thống của dân tộc mình".


Mỗi loại gùi của người K’ho thường có công dụng khác nhau. Theo đó, Sah sơn là chiếc gùi to, có công dụng đo lượng. Một chiếc gùi có thể đựng được 50kg thóc. Còn “sớ dà” là những chiếc gùi được đan thành nhiều kích cỡ khác nhau dùng để gùi nước, củi, lúa gạo và mang lên nương rẫy…Riêng loại gùi : “sớ bơnơr” chủ yếu dùng để đi hội, đi chợ. Vì chiếc gùi này nhỏ gọn, được đan công phu hơn và được trang trí với nhiều hoa văn, họa tiết đẹp mắt nhằm tô thêm vẻ đẹp lộng lẫy của người phụ nữ vùng sơn cước.

Gùi không chỉ là vật dụng dùng đựng các đồ dùng từ chiêng đến thóc, gạo… mà nó còn là những sản phẩm khá kỳ công thể hiện sự khéo léo và thẩm mỹ của người chế tác. Ông Nguyễn Trường, cán bộ nghiên cứu văn hóa các dân tộc thiểu số, cho biết: "Chiếc gùi mang đậm nét bản sắc dân tộc K’ho trong các sinh hoạt văn hóa văn nghệ, trong các lễ hội của đồng bào dân tộc K’ho, đặc biệt trong lễ hội Cồng chiêng.  Chiếc gùi cũng là một trong những sản phẩm mang nét đặc trưng của bà con. Đó là những chiếc gùi được đan lát rất công phu và mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc". 

Hiện nay, đời sống của đồng bào K’ho đã có nhiều chuyển biến tích cực. Cuộc sống thay đổi, ngoài việc xây dựng nhà cửa khang trang, người dân đã đầu tư mua sắm các nông cụ phục vụ sản xuất hiện đại để thay thế con người vận chuyển, đồng bào không còn thường xuyên dùng gùi như trước đây nữa. Tuy nhiên, nghề truyền thống “đan gùi” của người k’ho đang được dần khôi phục. Cùng với sự phát triển của du lịch, một số làng nghề đan gùi của người K’ho đã và đang được hình thành tại một số điểm du lịch ở huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng, góp phần giữ gìn nét đẹp văn hóa của đồng bào K’ho.