Với đồng bào dân tộc Thái đen sinh sống ở vùng núi cao Tây Bắc, chiếc khăn Piêu có ý nghĩa về mặt tâm linh, được ví như một tín vật trong tình yêu, một phần của trang phục làm nên vẻ đẹp riêng có của người phụ nữ.  Vì thế là phụ nữ Thái đen trước kia ai cũng phải biết thêu, làm khăn Piêu. 

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Theo phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc Thái, chiếc khăn piêu cũng là một trong những tiêu chí để đánh giá người phụ nữ Thái. Với người con gái Thái đen Tây Bắc, khăn Piêu là một phần trong bộ trang phục, góp phần tô điểm thêm nét đẹp của họ. Trong đời sống, khăn Piêu được coi như món quà, một tín vật hay là nơi gửi gắm tâm tư, tình cảm của người con gái Thái. Trong đời sống tâm linh, khăn piêu đựơc dùng để đặt lễ như Lễ tạ ơn, Lễ cúng ma nhà họ ngoại, sử dụng trong lễ Xên phăn bẻ (chém cổ dê), lễ Xên bản, xên mường (cúng bản cúng mường)… Đặc biệt khi nhà có tang, khăn Piêu được dùng làm lễ vật trong tang lễ.

Khăn Piêu đội đầu của phụ nữ Thái đen. - Ảnh VOV.VN

Bà Hoàng Thị Mai, 71 tuổi,  nghệ nhân ưu tú dân tộc Thái ở Bản Bó, Phường Chiềng An, thành phố Sơn La cho biết: “Khăn Piêu phải nói là rất có ý nghĩa với người Thái. Những người con gái trước khi về nhà chồng ít nhất phải thêu được 30 chiếc khăn Piêu để kỷ niệm cho bố mẹ, họ hàng bên nhà chồng. Chiếc khăn Piêu ko chỉ làm đẹp cho người phụ nữ mà còn có ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Khi có người khuất, vợ chồng một chiếc khăn Piêu phải chia đôi, chồng một nửa vợ một nửa để đắp lên mặt lúc khuất, còn người ở lại phải giữ một nửa để sau này hai vợ chồng cùng khuất đi rồi thì nửa khăn piêu đó lại đắp lên mặt để khi lên thiên đàng tìm thấy nhau. ”

Khăn Piêu có ý nghĩa là vậy nên đối với người con gái Thái đen xưa, ngay từ lúc còn bé họ đã được mẹ hướng dẫn thêu, làm khăn Piêu kỹ càng từ đường kim mũi chỉ, cách pha màu sao cho hài hoà. Nét hoa văn độc đáo trên chiếc khăn piêu không những thể hiện sự khéo léo của các cô gái Thái, mà còn có thể đánh giá được người thiếu nữ có đảm đang, chăm chỉ hay không.

 Để làm được chiếc khăn piêu phải trải qua rất nhiều công đoạn hết sức tỉ mỉ. Vải làm khăn piêu là vải trắng tự dệt với sợi nhỏ, mịn, thường dài một sải. Sau khi chọn được miếng vải ưng ý sẽ đến các công đoạn nhuộm vải công phu từ chàm để thu được sải vải màu đen. Không chỉ nhuộm vải, chỉ dùng để thêu khăn piêu cũng được nhuộm kỳ công, màu sắc của chỉ cũng được lấy từ màu sắc của các loại cây cỏ, hoa lá có từ thiên nhiên.

Khăn piêu của người Thái không phải trang trí ở toàn bộ diện tích của khăn mà chỉ tập trung trang trí ở hai đầu. Nét đặc biệt của nghệ thuật thêu khăn piêu là các chị em thêu ở mặt trái nhưng hoa văn lại hiện ra ở mặt phải. Vì thế, để thêu được một chiếc khăn piêu đẹp theo lối truyền thống, đòi hỏi người phụ nữ Thái phải nắm chắc nguyên tắc kỹ thuật đếm sợi vải, với nhiều loại hình khối hoa văn khác nhau như: hình quả trám, chữ dô, hình cây, hoa… Thêu xong, chị em dùng vải đỏ làm nẹp viền theo mép khăn và đính cút piêu (Các cút Piêu được làm từ vải đỏ được cuộn tròn, bên trong lõi là sợi vải). Người cuộn phải rất khéo léo sao cho cút piêu này giống hình ngọn cây dương sỉ. Bình thường phụ nữ Thái thường đội Piêu có cút chùm ba, nhưng khi tặng Piêu cho người bậc trên, người mình yêu quý thì tặng loại piêu có cút chùm năm trở lên.

Chị em phụ nữ Thái đen tỉ mẩn trong từng đường thêu, mũi chỉ.

Chị Lù Thị Chum ở Bản Híp, xã Chiềng Ngần, Thành phố Sơn La cho biết: “Để thêu khăn piêu thì phải lấy miếng vải sợi tự dệt của dân tộc Thái được nhuộm chàm đen. Chỉ thêu phải đủ màu, khi thêu không được vòng qua ô thì khăn mới đẹp và đều. Cút piêu phải lấy vải đỏ rộng 1cm, bên trong bọc lõi chỉ rồi cuộn tròn lại. Cút piêu sau khi được làm xong được ghép lại khéo léo vào đầu piêu. Ngày xưa thì mẹ truyền dạy thêu piêu cho mình biết rồi, bây giờ thì muốn truyền dạy cho con cháu sau này biết thêu khăn piêu để bản sắc dân tộc mình không bị lẵng quên”

Xã hội ngày một phát triển, lớp trẻ người Thái đen bây giờ nhiều người không biết thêu Piêu. Để gìn giữ, phát huy giá trị của khăn Piêu trong đời sống, những năm gần đây, nhiều địa phương ở Tây Bắc đã quan tâm đầu tư phát triển làng nghề thủ công truyền thống, trong đó có nghề kéo sợi dệt vải, thêu dệt khăn piêu, các mặt hàng thổ cẩm, đưa cuộc thi thêu Piêu thành một trong các nội dung chính trong các dịp lễ hội của bản mường.

Bà Quàng Thị Vin, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ thành phố Sơn La nói: “Để bảo tồn, để phát huy và sáng tạo nét văn hoa độc đáo của dân tộc Thái, hàng năm, trong lễ hội mùa hoa ban, hội phụ nữ được giao chủ trì và tổ chức thi thêu khăn piêu. Đây là cơ hội để chị em được hội tụ, được giao lưu học hỏi  kinh nghiệm, cách sáng tạo lẫn nhau. Và đặc biệt, trong những dịp tổ chức thi khăn piêu như thế này cũng là dịp để truyền dạy cho con cháu sau này giữ gìn được nét độc đáo của dân tộc Thái vùng Tây Bắc từ ông cha ta xưa để lại”  

Xã hội ngày một phát triển, với nhiều trang phục hiện đại, đa dạng, tiện dụng làm ảnh hưởng không ít đến việc bảo tồn và lưu giữ trang phục truyền thống của đồng bào Thái đen. Nhưng khăn piêu vẫn không thể thiếu trong đời sống tâm linh của đồng bào Thái và luôn được chị em phụ nữ Thái tiếp tục thêu dệt như chính công việc đời thường của họ.