Các câu chuyện được tuyển chọn theo tiêu chí bám sát lịch sử, khắc họa và làm sinh động thêm những danh nhân văn hóa - lịch sử trong lịch sử dân tộc như Chu Văn An, Lương Thế Vinh, Lê Quý Đôn, Nguyễn Du, Cao Bá Quát… Chính vì tài năng, phẩm chất của họ đã trở thành tiêu biểu của dân tộc mà những giai thoại, dã sử về cuộc đời nói chung và việc dạy việc học nói riêng của mỗi người cũng được nhân dân trân trọng lưu truyền như những tấm gương mẫu mực cho hậu thế. Vì thế, cuốn sách không phải chỉ là những bài học đạo đức chung chung, mà còn là những bài học lịch sử thuyết phục của những người đi trước. Dân tộc ta thời nào cũng vậy, trải qua bao nhiêu triều đại và biến cố lịch sử, cũng đều có những bậc nhân tài xuất chúng, mà tất cả họ cũng đều chỉ bắt đầu từ những bài học đầu tiên đó.

Bên cạnh đó, cuốn sách là một bức tranh phác họa về một xã hội Việt Nam xưa. Đó là những người nông dân nghèo khó nhưng luôn có ý chí học tập vươn lên thay đổi cuộc đời. Đó còn là những mối tình chân thành của những anh học trò thuở hàn vi. Đó còn là sự thượng tôn giáo dục, đạo học cao hơn cả đẳng cấp trong xã hội, dù làm vua chúa hay quan chức cũng vẫn phải kính trọng thầy. Những tích truyện như quan Hành khiển Phạm Sư Mạnh về thăm thầy Chu, ngựa xe làm huyên náo cả vùng bị thầy quở trách, lần sau chỉ dám mặc áo thâm, đi một mình để giữ lễ thầy trò; lời dạy của ông lão dạy cậu học trò Cao Bá Quát “bể học không bờ, siêng năng là bến”; hay triết lý học của Hải Thượng Lãn Ông “đọc sách biết nghĩa là khó, nhưng biết nghĩa cũng không khó bằng tìm ra và phân biệt được lí, mà thấy rộng được ngoài lí lại càng khó hơn”… tuy ngắn gọn nhưng lại vô cùng sâu sắc, thấm thía.

Người thầy, dù ở bất cứ thời đại nào, bất cứ xã hội nào, cũng luôn ở vào vị trí được trân trọng. Nước Việt Nam ta từ xưa đã là một nước văn hiến, giáo dục và khoa cử đã sớm trở thành truyền thống lâu đời, đóng góp trực tiếp vào di sản văn hóa dân tộc.

Trong xã hội Việt Nam từ xưa, người thầy không chỉ là người làm nghề dạy học, mà vượt lên cao hơn, là một nhân cách trí thức mang tính mẫu mực của cộng đồng. Cùng với chiều dài lịch sử, mảng đề tài người thầy nói riêng và giáo dục nói chung đã chiếm một vị trí nhất định trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Bên cạnh những thông điệp mang tính phổ quát đúc kết trong ca dao, tục ngữ, dân ca, những câu chuyện về những người thầy cụ thể có ý nghĩa giáo dục sâu sắc đều được dân gian lưu truyền dưới nhiều thể loại đa dạng truyền thuyết, dã sử, giai thoại, sự tích… Một phần trong đó cũng có mặt trong sử sách, phản ánh một phần truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo của dân tộc.

Cho dù bối cảnh lịch sử đã thay đổi, đời sống vật chất nâng cao, cách dạy và học cũng đã đa dạng và phong phú hơn trước rất nhiều, nhưng vai trò của người thầy, của đạo thầy trò vẫn còn nguyên giá trị. Nói các câu chuyện xưa, tác giả thực ra đã mượn lời để gửi gắm thông điệp đó cho hôm nay và cả cho mai sau. Hy vọng rằng cuốn sách sẽ là món ăn tinh thần bổ ích, ý nghĩa và sâu sắc cho các em học sinh trong dịp 20/11 này.

Ngoài “Chuyện kể về thầy trò thời xưa”, độc giả có thể đón đọc nhiều tựa sách khác về thầy cô, về nhà trường của NXB Kim Đồng: cuốn sách kinh điển của nhà văn người Ý Edmondo De Amicis - Những tấm lòng cao cả, cuốn sách cảm động về tình cảm của học trò dành cho người thầy, nhà văn hóa lớn Nguyễn Trãi trong Sao Khuê lấp lánh hay những kỉ niệm đáng nhớ về thầy cô trong bộ văn học  teen: Cười lên đi cô ơi, Cô giáo xì tin, Ngày nội trú, Ngày tựu trường đặc biệt…/.