ດ້ຽນບຽນ ຊຶ່ງແມ່ນແຂວງຕັ້ງຢູ່ເຂດພູດອຍທາງທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຂອງຫວຽດ ນາມ,ແມ່ນແຫ່ງມີຫຼາຍຊົນເຜົ່າດຳລົງຊີວິດຢູ່ຮ່ວມກັນ. ໃນນັ້ນ, ເຜົ່າໄທມີຈຳນວນປະຊາກອນຫຼາຍກ່ວາໝູ່, ກວມເອົາ 38,4%ຈຳນວນປະຊາກອນທັງແຂວງ. ປະຈຸບັນ ຊົນເຜົ່າໄທດຳລົງຊີວິດຢູ່ເກືອບທຸກແຫ່ງໃນແຂວງ, ແຕ່ຕົ້ນຕໍ່ແມ່ນດຳລົງຊີວິດຢູ່ເມືອງ ດ້ຽນບຽນ ແລະ ເມືອງ ຕວນຢ້າວ. ຜ່ານໄລຍະພັດທະນາເປັນເວລານັບຮ້ອຍປີ, ຊາວເຜົ່າໄທຍັງຄົງສາມາດຮັກສາບັນດາຮີດຄອງປະເພນີສະເພາະຂອງຕົນ, ໃນນັ້ນມີພິທີສູ່ຂໍ ແລະ ງານດອງ.
ມາຮອດປະຈຸບັນ, ບັນດາຮີດຄອງປະເພນີທຸກຢ່າງຂອງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳຄື ຈາກການກິນ, ການຢູ່, ການໄປມາ ຫຼືພິທີກຳຕ່າງໆ ກໍ່ຍັງຄົງໄດ້ຮັບການຮັກສາໄວ້ເກືອບເໝືອນເດີມ. ພິເສດ ແມ່ນສຳລັບພິທີສູ່ຂໍ ແລະ ງານດອງນັ້ນ, ຊາວເຜົ່າໄທດຳມີການກະກຽມຢ່າງລອບຄອບຖີ່ຖ້ວນ. ເຖິງວ່າວິທີການຈັດຕັ້ງ, ປະດັບປະດາໃນງານດອງ ສ່ວນໃດສ່ວນໜຶ່ງກໍ່ໄດ້ເຮັດຕາມແນວໂນ້ມທັນສະໄໝກໍ່ຕາມ, ແຕ່ທາງດ້ານພິທີນັ້ນ, ກໍ່ຍັງຄົງເຮັດຕາມແບບທີ່ ຊາວເຜົ່າໄທດຳເຄີຍໄດ້ເຮັດນັບແຕ່ພັນປີມານີ້. ຕາມຮີດຄອງປະເພນີຂອງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳແລ້ວ, ກ່ອນທີ່ດຳເນີນງານດອງ, ຝ່າຍເຈົ້າບາວຕ້ອງໄປເຮືອນເຈົ້າສາວ ທຳພິທີສູ່ຂໍ. ທ່ານດອກເຕີ ມາຍແທງເຊີນ ສັງກັດສະຖາບັນພັດທະນາແບບຍືນຍົງເຂດພາກກາງ ທີ່ຂຶ້ນກັບ ສະຖາບັນວິທະຍາສາດ ສັງຄົມຫວຽດນາມ ໃຫ້ຮູ້ວ່າເມື່ອກ່ອນນີ້, ພາຍຫຼັງງານດອງ, ຜູ້ຊາຍຢູ່ນຳເຮືອນເມຍເປັນເວລາຍາວນານ, ແຕ່ມາຮອດປະຈຸບັນ ແມ່ນພຽງໃນສອງສາມເດືອນເທົ່ານັ້ນ. ທ່ານເວົ້າວ່າ : “ ຜູ້ຊາຍ ຊາວເຜົ່າໄທດຳ, ເມື່ອຫາກໍ່ກຳເນີດ ແລະ ໃຫຍ່ຂຶ້ນ ລ້ວນແຕ່ໄດ້ຮັບການລ້ຽງດູຈາກພໍ່ແມ່ ແລະ ເກືອບຄືວ່າ ລູກຊາຍທຸກຄົນລ້ວນແຕ່ຖືກ ພໍ່ແມ່ເອົາໃຈ. ເມື່ອກ່ອນນີ້, ຮອດເວລາແຕ່ງງານ, ຜູ້ຊາຍຕ້ອງໄປຢູ່ນຳເຮືອນເມຍເປັນໄລຍະແຕ່ 6 ຫາ 12 ປີ. ໃນໄລຍະເວລານັ້ນ, ເຂົາຕ້ອງຮຽນທຸກຢ່າງໃນຊີວິດປະຈຳວັນ ກໍ່ຄືໃນຊີວິດພາຍພາກໜ້າ ໂດຍພໍ່ເຖົ້າຂອງເຂົາເປັນຜູ້ສິດສອນໃຫ້ ”
ພາຍຫຼັງໄລຍະເວລາຢູ່ນຳຄອບຄົວທາງເມຍສິ້ນສຸດ, ຈຶ່ງຈະຈັດງານດອງໄດ້. ສຳລັບ ງານດອງຂອງຊາວເຜົ່າໄທດຳ ແມ່ນຖືກຈັດຂຶ້ນຢ່າງສົມກຽດ. ຝ່າຍເຈົ້າບາວ ຕ້ອງນຳເອົາວັດຖຸເຄື່ອງຂອງທີ່ຈຳເປັນໃຫ້ຝ່າຍເຈົ້າສາວ ເພື່ອດຳເນີນງານດອງຕາມປະເພນີຂອງເຜົ່າຕົນ. ມີພິທີຕ່າງໆຖືກຈັດຂຶ້ນຢູ່ຫ້ອງນອນຂອງຄູ່ສົມລົດໃໝ່. ທຳອິດ ພິທີປູຜ້າ, ວາງໝອນເທິງຕຽງນອນ. ເພື່ອໃຫ້ພິທີນີ້ດຳເນີນໄປດ້ວຍດີນັ້ນ, ກໍ່ຕ້ອງ ເລືອກເອົາ 4 ຄົນ, ລວມມີແມ່ຍິງ 2 ຄົນຂອງຝ່າຍເຈົ້າສາວ ແລະ ແມ່ຍິງອີກ 2 ຄົນຂອງຝ່າຍເຈົ້າບາວຊຶ່ງລ້ວນແຕ່ແມ່ນຜູ້ມີສຸຂະພາບເຂັ້ມແຂງ, ຄອບຄົວມີຄວາມ ຜາສຸກເພື່ອເປັນຜູ້ປູຜ້າອ້ອມ, ວາງໝອນ, ຜ້າຫົ່ມເທິງຕຽງນອນ. ຕາມຜູ້ເຖົ້າຜູ້ແກ່ໃນໝູ່ບ້ານແລ້ວ, ນີ້ແມ່ນພິທີເພື່ອພາວະນາໃຫ້ຄູ່ສົມລົດໃໝ່ມີແດ່ຄວາມສຸກ,ເມື່ອເກີດລູກກໍ່ມີທັງ ລູກຊາຍ ແລະ ຍິງ. ຕໍ່ມາແມ່ນພິທີຕັ້ງຜົມເກົ້າຊຶ່ງແມ່ນພິທີສະຫງວນສະເພາະແຕ່ຊົນເຜົ່າໄທດຳເທົ່ານັ້ນ. ຜູ້ສາວຊາວເຜົ່າໄທດຳເມື່ອສ້າງຄອບຄົວແລ້ວ, ກໍ່ລ້ວນແຕ່ຕັ້ງຜົມເກົ້າເພື່ອເປັນການຈຳແນກລະຫວ່າງຜູ້ຍັງເປັນສາວ ແລະ ຜູ້ມີຜົວແລ້ວ. ສິ່ງທີ່ພິເສດ ແມ່ນຢູ່ໃນໄລຍະໃດໆ, ແມ່ຍິງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳ ກໍ່ລ້ວນແຕ່ມີການກະກຽມເຄື່ອງຂອງເພື່ອນຳໄປເຮືອນຜົວກ່ອນທີ່ຈະຈັດງານດອງເປັນເວລາປີໜຶ່ງ. ຍ້ອນວ່າຕາມປະເພນີຂອງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳແລ້ວ, ເມື່ອເຈົ້າສາວໄປຢູ່ເຮືອນຜົວ, ກໍ່ຕ້ອງນຳເອົາຜ້າຫົ່ມ, ຜ້າປູຕຽງ, ໝອນ, ມຸ້ງ, ເຄື່ອງນຸ່ງຫົ່ມໄປນຳ. ທ່ານດອກເຕີ ມາຍແທງເຊີນ ໃຫ້ຮູ້ວ່າ : “ ເມື່ອກະກຽມໄປຢູ່ເຮືອນຜົວ, ເຂົາເຈົ້າສະຫງວນເວລາສ່ວນຫຼາຍເພື່ອເຮັດຜ້າຫົ່ມ, ເຄື່ອງນຸ່ງເປັນຈຳນວນຫຼາຍ, ເພາະວ່າພາຍຫຼັງໄປຢູ່ເຮືອນຜົວແລ້ວ, ຜູ້ເປັນເມຍຕ້ອງເຮັດວຽກງານອື່ນໆອີກຫຼາຍຢ່າງຄື ເກີດລູກ, ອອກແຮງງານ, ດັ່ງນັ້ນເວລາທີ່ສະຫງວນໃຫ້ແກ່ວຽກງານຕຳ່ຫູກທໍ່ໄໝກໍ່ຖືກຈຳກັດຢູ່ ”
ເມື່ອອະທິບາຍກ່ຽວກັບສິ່ງນີ້, ທ່ານດອກເຕີ ມາຍແທງເຊີນ ຖືວ່າ : “ ແມ່ຍິງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳນັບຕັ້ງແຕ່ຄາວຍັງນ້ອຍ, ກໍ່ຕ້ອງເຮັດວຽກງານຫຼາຍຢ່າງ ເຊັ່ນ ແຕ່ງກິນ, ເບິ່ງແຍງນ້ອງນ້ອຍ ແລະ ອື່ນໆ. ໜຶ່ງໃນບັນດາວຽກງານທີ່ເຂົາເຈົ້າຕ້ອງເຮັດແມ່ນການຕ່ຳຫູກທໍ່ໄໝ, ຕັດຫຍິບເຄື່ອງນຸ່ງຫົ່ມ. ພວກເຂົາໄດ້ຮັບການ ຖ່າຍທອດສິດສອນຈາກແມ່ກ່ຽວກັບວິທີປູກຝ້າຍ, ຕ່ຳຫູກທໍ່ໄໝ, ຫຍິບຜ້າຫົ່ມ, ເຄື່ອງນຸ່ງໃຫ້ແກ່ຄອບຄົວທາງຜົວ ແລະ ຕົນເອງ. ສຳລັບຊຸດເຄື່ອງນຸ່ງປະຈຳເຜົ່ານັ້ນ, ກໍ່ເປັນເຄື່ອງວັດແທກເພື່ອຕີລາຄາກ່ຽວກັບຄວາມຄ່ອງແຄ້ວ, ຄວາມດຸໝັ້ນຂະຫຍັນພຽນຂອງແມ່ຍິງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳ”
ໂດຍໄດ້ຜ່ານໄລຍະຕ່າງໆ, ແຕ່ປະເພນີນີ້ຂອງ ຊາວເຜົ່າໄທດຳຍັງຄົງໄດ້ຮັບການຮັກສາໄວ້ໄດ້. ນາງ ລໍ່ທິວຽນ ມີລູກສາວຈະແຕ່ງງານໃນປີໜ້າ ແລະ ນັບແຕ່ເວລານີ້ ນາງ ພ້ອມກັບລູກສາວພວມສະຫງວນເວລາເພື່ອເຮັດຜ້າຫົ່ມ໊ ເຄື່ອງນຸ່ງຖື.....ນາງໃຫ້ຮູ້ວ່າ “ ເລື່ອງນີ້ມັນຂຶ້ນກັບຕົນເອງ, ເຮົາຢາກເຮັດຫຼາຍເທົ່າໃດກໍ່ເຮັດ, ບໍ່ບັງຄັບ. ຄອບຄົວໃດຮັ່ງມີ ກໍ່ເຮັດແຕ່ 10 ຫາ 20 ຜືນ, ສ່ວນຄອບຄົວໃດທຸກຍາກ ກໍ່ເຮັດພຽງ 10ຜືນເທົ່ານັ້ນ. ຕ້ອງນຳເອົາເຄື່ອງຂອງໄປຢູ່ເຮືອນຜົວໝົດ, ນັບທັງ ຜ້າຫົ່ມ, ຜ້າປູຕຽງນອນ, ໝໍ້, ງົວຄວາຍ ແລະ ອື່ນໆ ”
ໃນຈຸດເວລາທີ່ອາກາດໜາວເຢັນ, ດອກຄາຍພວມບານສະພັ້ງ, ຕົ້ນໄມ້ໃບຫຍ້າພາກັນແຕກດອກອອກໜໍ່, ກໍ່ແມ່ນຊ່ວງເວລາທີ່ພວກບາວສາວຊາວເຜົ່າໄທດຳພວມກະກຽມຈັດງານດອງ ຊຶ່ງແມ່ນຍາມຂອງບັນດາຄູ່ສົມລົດໃໝ່.
ລານແອງ