Washington ngày 17/4 tuyên bố chấm dứt đình chỉ chương 3 luật Helms-Burton, theo đó các công dân Mỹ quốc tịch Cuba cũng như các doanh nghiệp Mỹ có thể khởi kiện các công ty nước ngoài hoạt động trên phần tài sản bị quốc hữu hóa trong cuộc cách mạng năm 1959 ở Cuba. Đây là bước đi mạo hiểm của Mỹ nhằm gây áp lực với Cuba về vấn đề Venezuela tuy nhiên nó cũng sẽ nảy sinh nguy cơ tranh chấp mới giữa Mỹ và EU, đồng thời khiến nhiều công ty Mỹ, Canada và châu Âu vướng vào kiện tụng.

Theo quyết định của Washington, tòa án Mỹ sẽ được thụ lý các vụ kiện nhằm vào các công ty nước ngoài đang làm ăn với Cuba. Trước đó, hồi tháng 1/2019, Tổng thống Trump từng dọa sẽ hồi sinh luật Helms-Burton ban hành vào năm 1996 cho phép người Mỹ có quyền khởi kiện hầu hết các công ty có hoạt động kinh doanh tại các khách sạn, nhà máy thuốc lá, cơ sở trưng cất rượu và nhiều tài sản khác đã được chính quyền Cuba quốc hữu hóa năm 1959. Luật đó thậm chí cũng cho phép những người Cuba đã trở thành công dân Mỹ có thể khởi kiện nếu tài sản của họ bị trưng thu. Trong 23 năm qua, luật này luôn bị trì hoãn thực thi do lo ngại sẽ gây xáo trộn trong hệ thống tòa án Mỹ cũng như khơi mào tranh chấp thương mại với các đồng minh.

Sức ép cho chính sách thu hút đầu tư nước ngoài của Cuba

Quyết định hồi sinh chương 3 luật Helms - Burton của chính quyền Tổng thống Donal Trump được ban hành trong bối cảnh Cuba đang có những khởi sắc trong phát triển kinh tế, đặc biệt là thu hút đầu tư nước ngoài. Hiện Cuba đang tìm cách gia tăng hiệu suất của nền kinh tế và xuất khẩu nhằm đạt được sự phát triển mạnh mẽ hơn trong năm 2019 sau khi đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế 1,2% trong năm 2018. Quốc đảo này luôn sẵn sàng áp dụng, cập nhật mô hình kinh tế- xã hội để tiến bộ, tăng cường cải thiện môi trường thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Đến nay có hơn 500 dự án đầu tư nước ngoài được phân bổ trên cả nước, với giá trị đầu tư ước tính khoảng hơn 11 tỷ USD.

Trong khuôn khổ Hội chợ quốc tế La Ha-ba-na FIHAV 2018, Cu-ba công bố danh mục các dự án kêu gọi đầu tư của nước ngoài năm 2018, gồm gần 170 dự án mới, tập trung vào các lĩnh vực chăn nuôi, công nghiệp thực phẩm và công nghiệp nhẹ, cơ khí, luyện kim, hóa chất, mỏ và du lịch. 

Vì việc trước việc chính phủ Mỹ kích hoạt chương 3 Luật Helms – Burton, Chính phủ Cuba đã khẳng định quyết tâm kiên định đối mặt với những hành động leo thang mang tính thù địch của Mỹ.  Chính phủ Cuba khẳng định luật Helms-Burton do Mỹ sử dụng hoàn toàn không có hiệu lực tại đảo quốc Caribe này.

Đồng minh của Mỹ phản đối mạnh mẽ

Việc kích hoạt chương 3 luật Helms - Burton không chỉ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư của Cuba mà còn tác động lớn đến Canada và châu Âu do có nhiều công ty kinh doanh tại Cuba, thậm chí cả đối với một số công ty Mỹ đang đầu tư vào quốc gia này. Chính vì vậy, ngay từ khi Mỹ chưa chính thức công bố, Liên minh châu Âu (EU) đã dọa sẽ khiếu nại lên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Đại sứ EU tại Cuba Alberto Navarro chỉ trích rằng việc áp dụng lệnh cấm vận của Mỹ là phi pháp và trái đạo đức. Còn nhớ, trong chuyến thăm Cuba năm 2018,  Cao ủy phụ trách đối ngoại và an ninh của Liên minh châu Âu (EU) Federica Mogherini đã cam kết thúc đẩy vai trò chủ đạo của EU trong việc mở cửa kinh tế Cuba. Bà khẳng định bất kể những thay đổi trong chính sách của Washington đối với Cuba thì thông điệp của EU vẫn là tình bạn và mối quan hệ với Cuba. Nó vững chắc, ổn định và đáng tin cậy. Vì vậy trong tuyên bố hôm 17/4, Cao ủy Federica Mogherini khẳng định sẽ ngăn cản việc thực thi và công nhận các phán quyết của nước ngoài căn cứ vào Đạo luật Helms-Burton của Mỹ.

Ở phương diện quốc gia, Canada, Pháp, Vương quốc Anh và nhiều nước khác có những khoản đầu tư lớn tại Cuba cũng phản đối gay gắt động thái mới của Washington khi cố tình can thiệp vào quan hệ kinh doanh giữa Cuba và một quốc gia có chủ quyền khác, buộc họ phải chịu trách nhiệm pháp lý trước tòa án Mỹ. Tây Ban Nha, đối tác thương mại thứ ba của đảo quốc, tuyên bố Madrid tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ các doanh nghiệp. Lãnh đạo Tây Ban Nha đã liên lạc với Liên Hiệp Châu Âu và tất cả các chính đảng trong nước để hình thành một mặt trận chung. Họ khẳng định không có việc bỏ rơi mối quan hệ chiến lược với Cuba.

Nhiều đời Tổng thống Mỹ trước đây đều đã tạm ngưng thực thi điều khoản chủ chốt trong luật Helms-Burton để tránh những xung đột thương mại. Tuy nhiên việc chính quyền Tổng thống Donald Trump lại bật đèn xanh cho việc khởi kiện các công ty nước ngoài đang kinh doanh tại Cuba là động thái thay đổi chính sách lớn của chính quyền Mỹ với Cuba trong 20 năm qua. Động thái này là con dao 2 lưỡi, vì tuy có thể ảnh hưởng đến thu hút đầu tư của Cuba nhưng chắc chắn sẽ làm suy giảm quan hệ giữa Mỹ với các đồng minh.