Tại các đền chính thuộc Khu di tích lịch sử Đền Hùng (tỉnh Phú Thọ) luôn có các ông Thủ Từ, Phụ Từ làm nhiệm vụ chăm lo việc thờ cúng các Vua Hùng. Họ là các cụ cao niên được tuyển chọn từ các làng cổ dưới chân núi Hùng, được tập huấn và trải qua kỳ thi nghiêm ngặt để trở thành người hướng dẫn đồng bào và du khách thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương theo đúng thuần phong mỹ tục của dân tộc. Các ông Từ có vai trò hết sức quan trọng trong việc gìn giữ, phát huy các giá trị của Khu di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Đền Hùng và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO công nhận.

Đền Thượng trong Khu di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Đền Hùng nhìn từ trên cao. Ảnh: TTXVN

6 giờ sáng hằng ngày, cụ Nguyễn Trọng Phước, thủ Từ đền Hạ, 1 trong 4 khu Đền đã có từ lâu đời trong khu di tích lịch sử Đền Hùng, luôn có mặt tại Đền để làm công việc quen thuộc: vệ sinh bàn thờ, lên hương và thỉnh chuông để bắt đầu đón du khách thập phương về dâng hương bái Tổ. Trước cụ Phước, năm 2019, cụ Vũ Trọng Hùng là người đảm nhận vị trí Thủ Từ của đền Hạ.                

Lễ hội này, hằng ngày, chúng tôi có mặt từ 6 giờ đến 19 giờ. Sáng đến thì phải nhang đèn, hương khói, sắp xếp lại, rồi bắt đầu quét dọn cho sạch sẽ trong cung và ngoài cung. Cũng như các cụ thủ Từ tại đền Trung, đền Thượng và đền Giếng, cụ Phước, cụ Hùng là cư dân của các làng cổ sống dưới chân núi Hùng, được phong là “con trưởng tạo lệ”, có nhiệm vụ thờ phụng và hương khói Tổ tiên.

Hằng ngày, thủ Từ đền Giếng Đào Văn Mạnh chỉnh trang ban thờ sạch sẽ, nghiêm trang phục vụ đón khách đến thăm quan chu đáo, tận tình. Ảnh: Báo Phú Thọ

Các cụ đều phải trải qua cuộc thi tuyển cụ Từ được tổ chức hằng năm để chăm lo việc hương khói cho các đền trong khu di tích đền Hùng. Những người được lựa chọn sẽ phải tập huấn các kiến thức về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, trải qua những vòng thi tuyển hết sức khắt khe để được trở thành người có vinh dự này.

Bà Phạm Thị Hoàng Oanh, Phó Giám đốc Khu di tích lịch sử đền Hùng, tỉnh Phú Thọ, cho biết: "Tuyển chọn các ông Từ đã diễn ra từ hơn 20 năm nay. Sau một lớp tập huấn do Khu di tích lịch sử Đền Hùng triển khai thì thường có khoảng 35 đến 40 ông tham gia. Sau đó, sẽ thi và chỉ chọn lấy một ông đạt điểm cao nhất được lên làm Từ ở các đền."

Cụ Vũ Trọng Hùng chia sẻ: "Chúng tôi được tập huấn, phát tài liệu trước 3 tháng, vừa học, vừa tập huấn, vừa thi tuyển. Khi đủ tiêu chuẩn, đạt điểm cao thì chúng tôi mới được lên làm nhiệm vụ.

Nếu như những khu Đền khác những người Thủ Từ có thể giữ vị trí trong nhiều năm thì tại đền Hùng, mỗi cụ Thủ Từ chỉ giữ vị trí này trong một năm và chỉ duy nhất một lần trong đời. Vì vậy đây là vinh dự rất lớn với những người được chọn. Cụ Nguyễn Trọng Phước và cụ Vũ Trọng Hùng tâm sự: "Tiếp nối truyền thống tổ tiên, được chọn lựa để làm thủ từ tôi rất vinh dự, đây là trọng trách bản thân thay mặt xóm làng, gia tộc để thực hiện, cũng nhằm giúp đỡ du khách về đền Hùng thực hành đúng tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương."

"Hằng năm, lên đền Hạ, dân làng chúng tôi chỉ có một người duy nhất. Chúng tôi được lên đây để hương khói Tổ tiên đó là điều vinh dự cho cá nhân, cho gia đình, cho dòng họ. Chính vì vậy phải có trách nhiệm hướng dẫn đồng bào thực hành tín ngưỡng theo truyền thống, giữ gìn bản sắc dân tộc."

Những người Thủ Từ ở Đền Hùng không đơn thuần là người quản đền mà còn là cầu nối, người lưu giữ những giá trị tốt đẹp của nghi lễ thờ cúng vua Hùng. Hơn ai hết, việc nắm rất rõ những kiến thức lịch sử về đền Hùng, cách thức thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của các cụ Từ đã giúp du khách thập phương thực hành đúng các nghi lễ.

Bà Trần Thị Thìn, trú tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, người luôn có mặt tại Đền Hùng mỗi dịp giỗ Tổ, chia sẻ: "Các ông thủ từ nơi đây tận tâm, tận tình giúp đỡ và hướng dẫn cho khách chúng tôi còn bỡ ngỡ về đây hành lễ. Chúng tôi thấy rất hài lòng."

Khi thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn du khách, thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, các ông thủ Từ còn giới thiệu, giải đáp những kiến thức về văn hoá, lịch sử gắn với đền Hùng; trở thành những “cầu nối” giới thiệu về hình ảnh, con người, vùng đất Tổ đến với du khách thập phương.

Bà Phạm Thị Hoàng Oanh, Phó Giám đốc Khu di tích lịch sử đền Hùng, tỉnh Phú Thọ, cho biết: "Các ông thủ Từ thay mặt cho cộng đồng hướng dẫn đồng bào thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên. Bắt đầu từ những tháng mùa Xuân chúng tôi đã tổ chức tập huấn cho ông Từ, vào ngày lễ hội đông khách sẽ tăng cường lực lượng phụ Từ để hướng dẫn cho người dân."

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh, mang giá trị tinh thần sâu đậm về tình cảm, lòng tự tôn và tự hào dân tộc. Sự tham gia hướng dẫn thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của các thủ Từ tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng đã góp phần giúp người dân hiểu rõ hơn về nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại năm 2012.