16 năm qua, kể từ 2008, chị Nguyễn Thị Liên Hương là giảng viên tiếng Việt và văn hóa Việt Nam tại Đại học Quốc lập Đài Loan (Trung Quốc), ngôi trường Đại học có những giáo sư từng đoạt giải Nobel.

Không chỉ giúp đưa tiếng Việt trở thành một trong các ngoại ngữ được nhiều sinh viên đăng ký học tại Đại học Quốc lập Đài Loan, chị Nguyễn Thị Liên Hương còn được biết tới như một trong số ít giảng viên người Việt đầu tiên có đóng góp lớn trong việc đào tạo, phát triển đội ngũ giáo viên dạy tiếng Việt các cấp tại Đài Loan sau này.

Giảng viên Nguyễn Thị Liên Hương với những bông hoa học trò tặng nhân dịp ngày Nhà giáo Việt Nam.

Giảng viên Nguyễn Thị Liên Hương trả lời phỏng vấn VOV5 về việc dạy và học tiếng Việt tại Đài Loan.

Nguyễn Thị Liên Hương: Chào Phi Hà và chào các bạn thính giả của Đài Tiếng nói Việt Nam VOV. Cách đây 25 năm, khi mình đến Đài Loan lần đầu tiên, người mà mình gặp, mình thấy kính trọng, và thầy thuộc một trong những thế hệ người Việt đầu tiên ở Đài Loan có tiếng được người Đài biết đến, là giáo sư nổi tiếng trong lĩnh vực triết học: Giáo sư Trần Văn Đoàn của Đại học Quốc gia Đài Loan. Hiện thầy đã nghỉ hưu. Trước khi nghỉ hưu thầy làm ở Đại học Trường Vinh,

Nói về những thế hệ đầu tiên giảng dạy tiếng Việt ở Đài Loan, phải kể đến cô Ngô Đình Uy. Cô có mẹ người Hà Nội và ba làm trong ngành ngoại giao của Đài Loan. Cô Uy là một trong những người có thể nói dạy tiếng Việt sớm nhất ở Đài Loan. Có cô Trần Hoàng Phượng là giáo viên tiếng Việt ở Đại học Chính trị. Mình cũng có thể được coi như là một trong những giáo viên tiếng Việt đời đầu ở Đại học Quốc gia Đài Loan. Tất cả có khoảng 3-4 người thôi.

Bây giờ lớp tiếng Việt ở các trường đại học mở ra rất nhiều. Và ngày càng có nhiều giảng viên tham gia vào đội ngũ đào tạo giáo viên dạy tiếng Việt ở Đài Loan. Các giảng viên hoặc các giáo sư đó dạy ở Đại học Chính trị, là trường có khoa Đông Á dạy tiếng Việt và có bộ môn tiếng Việt; Đại học Cao Hùng... 

Và có một trường ở Đài Nam, giáo sư Tưởng Vi Văn có một trung tâm Việt Nam học ở đó. Nếu nói đến thế hệ đầu tiên không phải là người Việt mà biết tiếng Việt, thì Giáo sư Tưởng Vi Văn cũng là một trong những người có công lớn đối với việc phát triển ngành Việt Nam học cũng như phát triển tiếng Việt ở Đài Loan. Thế hệ thứ hai như Phó giáo sư Trần Thị Lan ở Đại học Cao Hùng, Phó giáo sư Lê Thị Nhâm, Tiến sĩ Mạch Mỹ Vân ở Đại học Chính trị cũng có công trong việc đào tạo đội ngũ giáo viên cấp một, cấp hai và cấp ba của Đài Loan. Đại học ở Đài Nam thì có cô Nguyễn Thị Thanh Hà, trường Đại học Văn hóa Trung Quốc có cô Bùi Thị Việt Hà, Đài Loan; thầy Hùng ở Đại học Cao Hùng nữa... Cũng có hơn một chục người nhưng tôi chưa nhớ hết.

PV: Với sự đào tạo này cũng như chính sách đào tạo của Đài Loan,đã hình thành một lực lượng rất đông đảo các giáo viên dạy tiếng Việt sơ cấp cho cấp một, cấp hai, cấp ba tại các trường học ở đây phải không?

Nguyễn Thị Liên Hương: Đúng rồi, nhiều lắm, đội ngũ đấy rất nhiều. Vì phía Đài Loan cần hơn 3000 giáo viên, bao gồm bảy ngôn ngữ Đông Nam Á như tiếng Việt, tiếng Indonesia, tiếng Philippines, Thái Lan vv…trong đó tiếng Việt là nhiều nhất, chắc cũng phải hơn 1000 hoặc khoảng gần 2000 người. Nhưng đội ngũ giáo viên này đa số nghề giáo viên chỉ là nghề tay trái thôi, họ còn làm các công việc khác.

Chị đánh giá như thế nào về việc dạy và học tiếng Việt ở Đài Loan, Trung Quốc hiện nay?

Nguyễn Thị Liên Hương: Có lẽ là chưa bao giờ sôi động như thế này. Tức là cũng phát triển khoảng năm - bảy năm trở lại đây rồi.

Cách đây khoảng chục năm, khi Bộ Giáo dục của Đài Loan quyết định mở các lớp đào tạo dạy tiếng Việt cho cấp một như là một ngôn ngữ mẹ đẻ và dạy cho cấp hai, cấp ba như là một ngoại ngữ thứ hai, thì cũng nhận được khá nhiều ý kiến phản đối. Bởi vì họ nghĩ rằng con em của họ học các ngôn ngữ khác đã đủ rất mệt, họ không muốn con em mình còn phải áp lực thêm với gánh nặng ngôn ngữ mẹ đẻ nữa.

Nhưng sau khi triển khai ở các trường cấp một, cấp hai, cấp ba, họ thấy rằng đây là một chính sách khá đúng đắn, bởi vì nó mang lại sự tự tin cho những người di dân mới đến từ Việt Nam. Và nó mang lại sự tự tin đối với cộng đồng con em thế hệ thứ hai. Khi các cháu từ nhỏ đến lớn chưa bao giờ nói tiếng Việt ở gia đình như là ngôn ngữ mẹ đẻ, nhưng sau khi được học ngôn ngữ tiếng Việt như một môn học ở trong trường, điều này giúp cho sự tự tin của các con. Cũng như các mẹ được tham gia vào ngành giảng dạy, đào tạo này thì sự tự tin được nâng cao rất nhiều. 

Bây giờ hầu như tất cả các trường cấp một đều có triển khai dạy tiếng Việt. Vì mình dạy ở đại học, nên thấy con em thế hệ hai bây giờ vào đại học học (tiếng Việt) rất nhiều. Ví dụ như các em năm nay khoảng 18 tuổi, thì thời học cấp một chưa có tiếng Việt ở tiểu học nên từ nhỏ các em chưa được học. Và khi vào đến đại học các em đều nhanh chóng đăng ký.

Trước đây lớp tiếng Việt sinh viên Đài Loan rất nhiều, nhưng hiện nay có khi thế hệ hai phải chiếm một nửa hoặc thậm chí đến 2/3. Tình hình này có thể cũng giống như một số nước, tức là mở các lớp tiếng Việt thì thế hệ hai học rất nhiều. Được học rồi, có lẽ các em cũng tự tin hơn. Mình nhìn thấy được sự tự tin đó ở trong ánh mắt của các em khi các em nói rằng: Tôi là thế hệ con lai người Việt và mẹ của tôi đến từ Việt Nam. 

Sự tự tin đấy chuyển biến từng ngày một. Mình có thể nhận thấy rất rõ, từ chỗ các em có thể dùng điện thoại để nhắn tin cho mẹ, cho đến bây giờ có thể tự tin gọi điện giao tiếp. Và nếu chỉ nói riêng về thế hệ hai, bây giờ các em có rất nhiều lựa chọn, ví dụ học từ cấp một như là ngôn ngữ mẹ đẻ, rồi đến cấp hai, cấp ba như ngoại ngữ hai, rồi vào đại học hầu hết các trường đều mở môn tiếng Việt. 

Và tiếng Việt bây giờ được dạy nhiều đến mức mà người Đài Loan đã không còn hỏi những người học tiếng Việt là: Tại sao học ngôn ngữ này? Trước đây chắc chắn sẽ hỏi, người ta sẽ đánh một dấu hỏi to đùng. Bây giờ nhiều đến mức người ta thấy đấy là sự bình thường như học tiếng Nhật hay tiếng Hàn. Qua điều này cũng thấy được sự phát triển như thế nào.

Cô Nguyễn Thị Liên Hương cùng các học trò là giáo viên tiếng Việt, với những cuốn giáo trình học tiếng Việt do cô chắp bút

Như thế chứng tỏ là, qua tiếng Việt, sự kết nối về quê hương của mẹ cũng tốt hơn, đúng không chị?

Nguyễn Thị Liên Hương: Đúng rồi. Các bạn đầu tiên thấy rằng những món ăn mà mẹ nấu thường ngày, được cô giảng trên lớp cho khoảng 4 - 5 chục học sinh nhiều quốc tịch chứ không chỉ người Đài Loan. (Như các lớp tiếng Việt mình đã dạy rất nhiều quốc tịch: Đức, Na Uy, Mỹ, Pháp, Malaysia, Trung Quốc, Thái Lan, Singapore…) Các bạn sẽ thấy là: Ô, ở đây có rất nhiều quốc tịch cùng học ngôn ngữ đấy. Và các bạn ấy rất là tự tin.

Mình có những buổi học báo cáo giới thiệu về các món ăn hoặc du lịch... Vì muốn chuẩn bị các báo cáo, nên các bạn quyết tâm quay về Việt Nam đi du lịch hoặc kết nối với bên quê ngoại để có thể hiểu thêm. Phi Hà có nói đến sự kết nối với quê hương, thì sự kết nối đầu tiên là kết nối lại với mẹ bằng ngôn ngữ của mẹ đẻ, sau đó kết nối với gia đình của bên quê ngoại, rồi cô dì, chú bác...

Thậm chí các bạn còn viết những bức thư cho hai người bác nuôi mình từ nhỏ hoặc bà ngoại nuôi mình từ nhỏ, nhưng chưa bao giờ các bạn có thể dùng tiếng Việt để nói chuyện, viết thư. Sau khi học xong viết thư rất nhiều bạn viết thư cho bác, viết thư cho bà ngoại… cảm ơn những người đã nuôi dạy mình. 

Rồi sau khi kết nối với mẹ hoặc những người thân ở bên ngoại, thì bắt đầu muốn tìm hiểu sâu hơn về Việt Nam, tìm hiểu từ lịch sử, văn hóa và phát hiện ra rất nhiều điều thú vị. Rất nhiều bạn nói là, sau này con muốn về Việt Nam học tiếp thạc sĩ hoặc là con muốn quay lại Việt Nam làm việc. 

Và tình yêu đối với tiếng Việt của các bạn sẽ lan tỏa đối với những người xung quanh, như bạn cùng phòng hay bạn cùng lớp. Những người bạn đấy khi đến học tiếng Việt có nói: bởi vì em biết là bạn A, bạn B bạn C có mẹ là người Việt Nam, đã từng đưa em đi Việt Nam du lịch, và bây giờ em rất thích ăn các món ăn Việt Nam gỏi cuốn, chả giò, hoặc là bánh mì, phở…cho nên em đến học tiếng Việt; hay vì em có người yêu là người Việt Nam; hay là em biết một bạn thân là người Việt nên em muốn học tiếng Việt... Sự kết nối đấy không chỉ ở thế hệ hai mà các bạn còn lan tỏa sang những người Đài Loan hoặc là những người nước ngoài khác.

Xin trân trọng cảm ơn chị về cuộc trò chuyện này.