Việc chính quyền mới của Tổng thống Mỹ, Donald Trump đẩy mạnh các động thái đánh thuế với các đối tác thương mại lớn của Mỹ đang làm dấy lên lo ngại trên toàn cầu về một làn sóng xung đột thương mại quy mô lớn.

Tổng thống Donald Trump họp báo về tại Nhà Trắng ngày 30/1. Ảnh: AFP

Hôm 01/02, Tổng thống Mỹ, Donald Trump thông báo áp thuế 25% với hầu hết các hàng hóa của Canada và Mexico và 10% với hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu vào Mỹ, với lí do ngăn chặn làn sóng nhập cư bất hợp pháp và việc buôn bán chất gây nghiện fentanyl vào nước này. Đến hôm 03/02, chính quyền Mỹ cho biết tạm hoãn việc áp thuế này trong vòng 1 tháng sau khi đạt được các thỏa thuận về an ninh biên giới với Canada và Mexico.

Gia tăng bất ổn kinh tế

Việc chính quyền Mỹ đạt được thỏa thuận với Canada và Mexico, 2 quốc gia láng giềng đồng thời cũng là 2 đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ, tạm thời giúp ổn định các thị trường tài chính toàn cầu sau phiên chao đảo đầu tuần (03/02) vì lo ngại bùng nổ xung đột thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, nguy cơ về việc Mỹ tiếp tục áp thuế, kể cả với các nước đồng minh thân thiết, vẫn ở mức cao. Sau Mexico, Canada và Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) được xem là có thể trở thành mục tiêu tiếp theo của Mỹ khi ông Donald Trump hôm 31/01 tuyên bố “chắc chắn đang nghĩ tới việc đánh thuế EU”. Đối mặt với nguy cơ này, nhiều lãnh đạo châu Âu, như: Tổng thống Pháp, Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Olaf Scholz… hôm 03/02 khẳng định EU có đủ nguồn lực và sẽ đáp trả mạnh mẽ nếu Mỹ áp thuế với khối này.

Trước đó, sau khi Mỹ công bố việc áp thuế hôm 01/02, cả Mexico, Canada và Trung Quốc đều đã có động thái đáp trả. Trong đó, Canada tuyên bố áp thuế tương đương với hơn 105 tỷ USD hàng hóa Mỹ xuất khẩu vào nước này, Tổng thống Mexico, bà Claudia Sheinbaum chỉ đạo Bộ trưởng Kinh tế thực thi "kế hoạch B", gồm các biện pháp thuế quan và phi thuế quan còn Trung Quốc thông báo kiện Mỹ lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Các động thái đáp trả này khiến căng thẳng thương mại có thể lan rộng, tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu. Qiu Buhui, Giáo sư kinh doanh và tài chính, Trường Kinh doanh Sydney (Australia), nhận định: “Các động thái của chính quyền Mỹ sẽ làm gia tăng mức độ thiếu chắc chắn của kinh tế toàn cầu. Các thị trường sẽ có nhiều biến động vì chúng ta thấy Mỹ đã cảnh báo các đối tác thương mại rằng nếu họ trả đũa thì Mỹ sẽ áp thuế cao hơn nữa. Do đó, chúng ta có thể chứng kiến một loạt các xung đột thương mại, làm gia tăng bất ổn kinh tế toàn cầu cũng như gia tăng các chính sách bảo hộ kinh tế, bảo hộ thương mại”.

Quang cảnh cảng hàng hóa Long Beach ở California, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Căng thẳng thương mại hiện nay không mang lại lợi ích cho bất kỳ bên nào. Theo chuyên gia kinh tế trưởng của hãng kiểm toán Ernst&Young, ông Gregory Daco, các biện pháp đáp trả từ Mexico, Canada và Trung Quốc có thể khiến Mỹ mất 1,5 điểm phần trăm tăng trưởng GDP năm nay, 2,1 điểm phần trăm tăng trưởng năm sau trong khi Canada và Mexico có thể rơi vào suy thoái trong năm nay. Bản thân ông Donald Trump hôm 02/02 cũng thừa nhận sẽ có hệ lụy với nước Mỹ khi đòn áp thuế mới có hiệu lực, đặc biệt là vấn đề lạm phát, nỗi lo hàng đầu của người dân Mỹ trong những năm qua. Theo ông Ryan Sweet, kinh tế gia trưởng về Mỹ tại Oxford Economics, lạm phát tại Mỹ trong tháng 12 năm ngoái là 2,8% và có thể tăng lên 3% vào cuối năm nay nếu Mỹ áp thuế với các đối tác thương mại lớn, thay vì giảm xuống còn 2,2% như lộ trình tính toán trước đó của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed).

Chiến thuật hiệu quả?

Nhận định về các động thái tiếp theo của chính quyền Mỹ, nhiều chuyên gia cho rằng thuế quan nhiều khả năng sẽ tiếp tục là “vũ khí” được ông Donald Trump sử dụng trong thời gian tới, đúng như các tuyên bố mà Tổng thống Mỹ đưa ra trong chiến dịch tranh cử rằng thuế là “công cụ đàm phán kỳ diệu” để đạt được nhượng bộ từ các quốc gia khác. Kevin Merritt, Giám đốc nghiên cứu vốn, Công ty chứng khoán Wedbush (Mỹ), nhận xét: “Tôi nghĩ đây là một chiến thuật hiệu quả của Tổng thống Donald Trump. Chúng ta đã chứng kiến các lời đe dọa cụ thể nhằm vào Colombia và Mexico đã nhanh chóng buộc họ ngồi vào bàn đàm phán và nhượng bộ. Hiện tại nó đang hiệu quả, nhưng liệu nó sẽ có hiệu quả ra sao với các quốc gia lớn hơn? Tôi nghĩ đó sẽ là một câu chuyện khác”.

Chia sẻ nhận định này, ông Cameron Johnson, chuyên gia về chuỗi cung ứng tại Công ty Tidalwave Solutions (Ấn Độ), cho rằng chính quyền Mỹ sẽ dùng chính sách thuế để gây sức ép với nhiều nền kinh tế mà Mỹ có thâm hụt thương mại lớn, đồng thời các quốc gia khác cũng không nên xem nhẹ quyết tâm của chính quyền Mỹ trong nỗ lực ngăn chặn việc buôn bán fentanyl, do đây là vấn đề xã hội lớn đối với nước Mỹ hiện nay. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cũng cảnh báo đây có thể là rủi ro lớn với chính nước Mỹ. Mary Lovely, nhà nghiên cứu tại Viện Peterson về Kinh tế Quốc tế, nhận định các chính sách thuế của chính quyền mới có thể khiến nền kinh tế Mỹ giảm tốc và lạm phát tăng. Christine McDaniel, cựu quan chức thương mại dưới thời Tổng thống George W. Bush, thì cảnh báo việc áp thuế lên tới 25% với các đối tác thương mại thân thiết nhất của Mỹ, tức Canada và Mexico, có nguy cơ tàn phá nền kinh tế Bắc Mỹ hùng mạnh mà Mỹ dựa vào trong nhiều năm qua.

Đối với các quốc gia thứ 3, việc thu được lợi ích từ các biến động trong thương mại quốc tế hiện nay cũng không rõ ràng. Bà Yael Selfin, Phó Chủ tịch và chuyên gia kinh tế trưởng của hãng kiểm toán KPMG, nhận định: “Một số nền kinh tế có thể được hưởng lợi khi thương mại chuyển hướng hoặc sẽ có lợi thế khi hàng hóa của họ trở nên rẻ hơn. Nhưng thời điểm này rất khó nói tác động thực sự là gì cho đến khi chúng ta biết rõ mức độ toàn diện của cuộc chiến thuế quan sắp tới”.

Trong tuyên bố đưa ra hôm 03/02, Stephane Dujarric, người phát ngôn Liên hiệp quốc (LHQ), cho biết tổ chức này đang hết sức quan ngại về tác động gia tăng của các biện pháp hạn chế thương mại đối với nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt với các quốc gia đang phát triển, nơi có nhiều bộ phận dân chúng dễ bị tổn thương.