Nếu nghệ thuật là một cuộc hành trình thì với họa sĩ Tô Bích Hải, đó là hành trình trở về. Sinh năm 1947 tại Việt Nam, bà lớn lên mang trong mình khát vọng khám phá thế giới. Năm 20 tuổi, bà rời quê hương sang Thụy Sĩ học mỹ thuật, rồi định cư ở Pháp. Tại đây, bà đã tham gia hơn 30 triển lãm quốc tế, có tác phẩm trưng bày tại nhiều bảo tàng lớn. Nhưng dù sống xa quê hương, bà chưa bao giờ quên đi cội nguồn.  

Hai bức vẽ chân dung chân dung trong bộ tác phẩm "Những người dệt mộng" của họa sĩ Tô Bích Hải. Ảnh: Lệ Chi

Những mảnh ký ức của bà Tô Bích Hải, kiều bào Pháp, đã kết tinh thành triển lãm “Nguồn cội”, đang diễn ra tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam. Với 107 tác phẩm trên nhiều chất liệu, như: sơn dầu, than chì, điêu khắc gỗ và nghệ thuật sắp đặt, triển lãm là câu chuyện cá nhân của bà, hành trình của một người Việt xa xứ luôn khao khát tìm về quê hương. 

Hơn sáu mươi năm ở nước ngoài, bà Tô Bích Hải vẫn luôn cảm nhận rõ mình thuộc về hai thế giới, một bên là Việt Nam với ký ức tuổi thơ, một bên là châu Âu với sự tự do trong sáng tạo nghệ thuật. "Sinh ra ở Móng Cái, tôi luôn mang theo hình ảnh con sông biên giới. Một chân tôi đứng ở Việt Nam, một chân ở thế giới khác. Chính sự giằng xé ấy khiến tôi không ngừng vẽ. Tôi vẽ rễ cây để nhắc nhở mình rằng dù đi xa bao nhiêu, gốc rễ vẫn nằm ở quê nhà". - Họa sĩ Tô Bích Hải tâm sự.

Họa sĩ Tô Bích Hải là một người có nền tảng hội họa châu Âu nhưng mang trong mình cội nguồn Việt Nam. Ảnh: Lệ Chi.

Và những rễ cây ấy đã trở thành hình ảnh chủ đạo trong loạt tranh “Nguồn cội”. Những sợi rễ bện chặt vào nhau, ôm lấy thân cây rắn chắc, tựa như những ký ức không thể tách rời của người xa xứ. 

Không gian triển lãm – Một khu rừng ký ức

Bước vào không gian triển lãm, người xem có cảm giác như đang đi giữa một khu rừng, nơi mỗi bức tranh, mỗi bức tượng là một phần của thiên nhiên và ký ức. Kiến trúc sư người Pháp gốc Việt Eric Mignard, người tham gia thiết kế, sắp đặt không gian triển lãm này, cho biết: "Chúng tôi sắp đặt các bức tranh theo vòng tròn, tạo cảm giác như đang đi trong một khu rừng, nơi từng tác phẩm là một phần của thiên nhiên." 

Kiến trúc sư người Pháp gốc Việt Eric Mignard bày tỏ về công tác chuẩn bị, sắp đặt triển lãm. Ảnh: Lệ Chi

Những mảnh gỗ cũ được bà Tô Bích Hải sưu tầm từ các ngôi nhà cổ ở Huế, rồi thổi hồn thành những bức tượng điêu khắc với hình dáng kỳ lạ, như thể chúng đã hấp thụ bao lớp ký ức thời gian: "Tôi nhìn thấy trong những thanh gỗ cũ ấy có một linh hồn. Tôi không chỉ tạo hình mà còn lắng nghe chúng kể chuyện – về những con người từng sống trong những ngôi nhà đó, về lịch sử đã trôi qua từng thớ gỗ".

Nghệ thuật và kết nối cộng đồng

Không chỉ là một họa sĩ, bà Tô Bích Hải còn là một người kết nối. Từ nhiều năm nay, bà đã tổ chức các hoạt động gây quỹ giúp trẻ em mồ côi ở Việt Nam, xây dựng trường học ở vùng sâu, vùng xa. "Tôi chỉ là một hạt giống nhỏ, nhưng tôi mong rằng những gì tôi làm sẽ tiếp tục nảy mầm. Tôi vẽ tranh để bán gây quỹ, tổ chức lễ hội ở Pháp để giúp các em nhỏ ở Việt Nam có cơ hội học tập. Tôi tin rằng nghệ thuật không chỉ là để chiêm ngưỡng, mà còn có thể thay đổi cuộc sống".

Chính từ những đóng góp không ngừng nghỉ ấy, bà đã tham gia gây dựng được ba trung tâm trẻ mồ côi Hoa Mai tại Đà Nẵng, Cần Thơ và Hậu Giang. 

Triển lãm “Nguồn cội” – Hành trình tâm hồn

Triển lãm nghệ thuật “Nguồn cội” là một cuộc hành trình tâm hồn. Với những ai đã từng xa quê, đây là một lời nhắc nhở về cội nguồn. Với những ai yêu nghệ thuật, đây là một không gian để chiêm nghiệm và cảm nhận: "Tôi không biết mình sẽ còn vẽ được bao nhiêu năm nữa nhưng tôi biết chắc rằng nghệ thuật là con đường duy nhất để tôi trở về quê hương".

Lấy cảm hứng từ thiên nhiên,  các tác phẩm trong bộ sưu tập “Lắng nghe đá thì thầm"  khắc họa mối liên kết giữa con người và thiên nhiên. Ảnh: Lệ Chi.

Bà Tô Bích Hải đã dành tặng hai tác phẩm trong triển lãm lần này cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, như một cách để lại dấu ấn tại nơi bà gọi là nhà. 

Hành trình nghệ thuật của bà Tô Bích Hải là một minh chứng rằng dù đi xa bao nhiêu, người ta vẫn luôn tìm cách trở về. Trở về bằng ký ức, bằng nghệ thuật, bằng những gì sâu thẳm nhất trong tâm hồn.