Giáo sư âm nhạc Đặng Ngọc Long, kiều bào ở Đức, là người gắn bó lâu dài với âm nhạc Việt. Ông đã mang văn hóa trong âm nhạc Việt Nam, từ dân ca Nghệ Tĩnh đến dân ca quan họ để phổ biến rộng rãi trong nền âm nhạc Châu Âu. Năm 2017, ông cho ra mắt Truyện Kiều bằng âm nhạc có tên "Tổ khúc Kiều", với chất liệu Việt Nam trên nền tảng hòa âm của Châu Âu để tôn thêm giá trị của bản dịch Kiều tiếng Đức.

Và đúng dịp 8/3 năm nay, sau 1 năm miệt mài và “say đắm”, Giáo sư Đặng Ngọc Long hoàn thành Concerto Kiều dài 12 phút rưỡi (được chơi bằng ghita và dàn nhạc giao hưởng).

PV: Thưa Giáo sư Đặng Ngọc Long, ông có thể cho biết lý do ông muốn viết bản Concerto này?

GS Đặng Ngọc Long: Sau tác phẩm “Núi rừng Tây Nguyên” viết cho ghi-ta cùng dàn nhạc giao hưởng (năm 2010) biểu diễn rất thành công và được đánh giá cao, tôi đã có ý định viết thêm một vài bản giao hưởng nữa. Với một nhà soạn nhạc thì ai cũng đau đáu muốn có cho mình những bản concerto để đời.

Giáo sư Đặng Ngọc Long

Nền âm nhạc cổ điển để lại ba dấu ấn quan trọng trong nền văn hóa âm nhạc thế giới đến ngày nay. Đó là ba thể loại: Sonata, Concerto, Symphony (Giao hưởng). Và với niềm đam mê của tôi dành cho cây đàn ghi-ta, cùng với niềm tự hào về tác phẩm Kiều nổi tiếng của đại thi hào Nguyễn Du, tôi đã viết Tổ khúc Kiều. Năm 2023, Tổ khúc Kiều vang lên tại Nhà văn hoá thế giới (Haus der Kulturen der Welt) ở Berlin cùng dàn nhạc Zafraan-Ensemble cũng rất thành công, nên tôi đã có cảm hứng lấy “Tổ khúc Kiều” chuyển soạn thành bản “Concerto Kiều”, với mong muốn truyền tải được nhiều hơn về giá trị vượt không gian và thời gian Truyện Kiều của Thi hào Nguyễn Du thông qua hình thức Âm nhạc Giao hưởng.

PV: Concerto Kiều có những điểm gì khác so với Tổ khúc Kiều (hay nói cách khác, tại sao có Tổ khúc Kiều rồi mà lại còn có Concerto?

GS Đặng Ngọc Long: Như tôi đã đề cập ở trên, 3 trụ cột của nền âm nhạc cổ điển: Sonata, Concerto và Symphony. Tương đương với đó, có 3 hình thức biểu diễn cho Tổ khúc Kiều, là độc tấu, biểu diễn cùng dàn nhạc nhỏ và biểu diễn cùng dàn nhạc lớn là dàn nhạc giao hưởng. Trong âm nhạc, hình thức giao hưởng là hình thức học thuật cao nhất, khó nhất. Các nhạc sĩ vĩ đại trên thế giới đều sáng tác ít nhất là một bản cho dàn nhạc giao hưởng. Hình thức nhạc giao hưởng có từ giữa thế kỷ 17, Các nhạc sĩ tiên phong là Haydn, Mozart, Beethoven.

Concerto Kiều được biểu diễn cùng với dàn nhạc ở qui mô lớn hơn, có sự tham gia của nhiều nhạc cụ khác nhau, ý tưởng của chủ đề thế hiện phong phú hơn, rộng rãi hơn, và như thế sẽ thỏa mãn triệt để tư duy thưởng thức của khán giả, đặc biệt là những khán giả chuyên nghiệp. Đây cũng là dịp nâng cao trình độ thưởng thức cho những khán giả chưa một lần được nghe nhạc giao hưởng.

Giáo sư Đặng Ngọc Long biểu diễn Tổ khúc Kiều tại Liên hoan Guitar Berlin

Riêng với bản Concerto Kiều, tôi đã trăn trở rất nhiều để làm sao cho ra đời 1 tác phẩm mà người nghe sẽ cảm nhận hết được những điều mà Nguyễn Du đã viết. Chỉ trong 12 phút 30, âm nhạc của Concerto Kiều phải làm sao nói hết được cho cả 3.254 câu thơ của Nguyễn Du?

Với Tổ khúc Kiều, tôi đã viết xong toàn bộ 7 chương của Tổ khúc sau hơn nhiều năm sửa đổi và gọt giũa. Thật là mệt nhưng rất vui vì đã hoàn thành thêm một tác phẩm mới. Tôi đã nghĩ tác phẩm này có lẽ là đỉnh điểm của tôi, cũng là đỉnh điểm của các thí sinh quốc tế nếu muốn thử thách vào cuộc thi thế giới. Thế nhưng giờ tôi lại đã hoàn thành Concerto Kiều, cũng sau 1 năm miệt mài, trau chuốt. Nhiều lần viết ra rồi chưa ưng, ngồi viết lại. Cứ thế, tôi đã có được Concerto Kiều để gửi đến quý vị khán thính giả đúng dịp quốc tế phụ nữ năm nay.

PV: Ông có thể nói rõ hơn về bản concerto này để khán thính giả có thể hiểu được về từng chương của concerto?

GS Đặng Ngọc Long: Về phần guitar, tôi để nguyên như bản gốc, về bố cục tôi đã tổng hợp 7 phần nhỏ của Tổ khúc thành 3 chương lớn cho Concerto, đó là: Chương 1 gồm: Prelude, Tuổi thơ; Chương 2 gồm: Bão tố, Ai oán; Chương 3 gồm: gặp Từ Hải, Đoàn viên, Vĩ thanh. Tôi viết lại hòa âm và phân bè cho từng loại nhạc cụ sao cho âm sắc, cường độ... phù hợp với ý đồ thể hiện. Có lúc tôi lồng giai điệu chính vào một nhạc cụ này, có lúc lại bắt một vài nhạc cụ khác thể hiện theo tiết tấu nhịp điệu… Ví dụ trong chương “Ai oán” tôi cho tiếng kèn oboe vào đầu thể hiện nỗi bi thương của nàng Kiều, nhưng đến “Đoàn viên” thì tiếng kèn Trompet háo hức, dồn dập cho đến cuối tác phẩm, các nhạc cụ đồng thanh (tuti) trào lên, dồn tới đỉnh điểm của hợp âm chủ kết thúc toàn bộ tác phẩm.

Bìa Sách nhạc Concerto Kiều

Sau đây tôi sẽ nói rõ từng chương để các bạn có thể hình dung được:

 Chương 1: Gồm có khúc dạo đầu và Tuổi thơ. Đoạn Khúc dạo đầu: Mở đầu bài tôi để nguyên giai điệu guitar độc tấu với câu lẩy Kiều quen thuộc, người nghe nhận ra ngay là câu lẩy Kiều của Nguyễn Du “Trăm năm trăm cõi người ta, chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau/ Trải qua một cuộc bể dâu, những điều trong thấy mà đau đớn lòng”. Kết thúc nhịp thứ 16, tôi cho dàn dây vào cùng tiết điệu nhẹ nhàng, thanh bình... Đến nhịp thứ 23 thì tất cả các nhạc cụ cùng vang lên như là một sự báo cáo tôi có mặt và sẽ tham gia kể chuyện Kiều cùng các bạn. Đoạn Tuổi thơ: 11 nhịp đầu đoạn đầu ghi-ta và dàn dây hòa nhẹ cùng nhau thể hiện sự trong sáng tuổi thơ của nàng Kiều. Sang nhịp 12 bắt đầu cùng dàn nhạc với điệu Vanxe nàng Kiều tung tăng bay nhảy như những chú chim non trong vườn hoa rục rỡ…

Chương 2: Gồm có Bão tố và Ai oán. Đoạn Bão tố: Các hợp âm nghịch hiện đại ở chương này dùng hết công suất. Âm nhạc được ngẫu hứng từ các loại nhạc cụ hòa trộn hỗn độn, không có qui tắc tạo nên một cảnh trái ngang, gia đình Kiều bị vu oan dập xuống ngôi nhà tan nát, hoang tàn. Ở chương này các nhạc cụ cũng được phô trương kỹ thuật (trổ tài) và khả năng ngẫu hứng của mỗi nhạc công. Đoạn Ai oán: 5 nhịp đầu tiêng kèn Oboe được chú ý vì âm sắc của nhạc cụ này phù hợp với tiếng kêu khóc than của nàng Kiều, sau đó các nhạc cụ khác như klarinet, fagot…  được thỉnh thoảng làm giai điệu để nhấn thêm các cung trầm bổng não nuột…

Chương 3: Gồm có Gặp Từ Hải, Đoàn viên và Khúc Vĩ thanh. Đoạn Gặp Từ Hải: Chương này tôi dùng thủ pháp Fuge (chủ đề được đối đáp từ các nhạc cụ liên tục, yêu thương và oan ức, diễn tả Từ Hải đã yêu thương nàng Kiều như thế nào và oan ức khi bị lừa vì tin nàng Kiều như thế nào, các khúc nhạc hồi hộp cho đến phút cuối… Đoạn Đoàn viên: Tiếng kèn trompet báo hiệu một niềm vui gặp gỡ đoàn tụ gia đình qua bao gian truân, sóng gió, rồi yêu thương lấp đầy. Đoạn kết thúc - Khúc Vĩ thanh: Tổng hợp cuộc đời của Kiều, như là áng mây bay trong một khung gian xa thẳm. Kỹ thuật tremolo của ghi-ta hòa quyện hòa thanh các nhạc cụ tạo một coda huy hoàng, viễn cảnh một nàng Kiều đang vươn tới hạnh phúc ở một nơi xa xăm nào đó.